Η Πρώτη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού
Σύμφωνα με την παράδοση, η Αγία Ελένη το 326 μ.Χ. επισκέφτηκε την πόλη της Ιερουσαλήμ για να ασπαστεί και να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους με σκοπό να ευχαριστήσει τον Θεό για τις μεγάλες επιτυχίες του υιού Κωνσταντίνου. Όμως ο Θείος ζήλος έκανε την Ελένη να αρχίσει βαθιές έρευνες για την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού.
Το συμβάν στον Γολγοθά
Στον Γολγοθά υπήρξε ένας ναός που ήταν ειδωλολατρικός και ήταν αφιερωμένος στην Θεά Αφροδίτη τον οποίον η Αγία Ελένη τον γκρέμισε και άρχισε τις ανασκαφές για την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού. Τότε βρέθηκαν τρεις σταυροί αλλά δεν γνώριζαν ποιος σταυρός ήταν του Ύψιστου. Τότε ο Μακάριος Α΄ ο Πατριάρχης των Ιεροσολύμων άρχισε μια δέηση μαζί με άλλους πρεσβύτερους και αφού τελείωσε η δέηση ακούμπησαν τους τρεις σταυρούς με το σώμα μιας πεθαμένης γυναίκας. Εκείνη την στιγμή όταν ακούμπησε τον τρίτο σταυρό η γυναίκα αναστήθηκε αμέσως. Αυτή η είδηση διαδόθηκε γρήγορα σε όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ. Πλήθη Χριστιανών έτρεξαν για να ασπαστούν και να προσκυνήσουν τον Τίμιο Σταυρό.
Η πρώτη Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού
Επειδή όμως συνέβησαν πολλά ατυχήματα κατά τον συνωστισμό οι φύλακες ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό στις 14 Σεπτεμβρίου το 335 μ.Χ. μέσα στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως σε ψηλό μέρος για να μπορέσουν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι οι πιστοί του Χριστιανισμού. Επίσης μερικοί συναξαριστές αναφέρουν την ημέρα αυτή και την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού που έγινε στην Κωνσταντινούπολη το 628 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο που πήρε ξανά τον Τίμιο Σταυρό από τους Πέρσες που τον είχανε αρπάξει από τους Αγίους Τόπους.
Η δεύτερη Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού
Η αρπαγή του Τιμίου Σταυρού από τους Πέρσες
Όταν οι Πέρσες κατάκτησαν την Πόλη της Παλαιστίνης το 613 μ.Χ. έκαψαν και κατέστρεψαν τις αγιογραφίες και τα ιερά προσκυνήματα των εκκλησιών και πήραν μαζί τους για πολεμικό λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό επειδή τον θεώρησαν ως μαγικό από τα γεγονότα που συνέβησαν το 326 μ.Χ.
Η επιστροφή του Τιμίου Σταυρού στην Κωνσταντινούπολη και ύστερα στα Ιεροσόλυμα
Ύστερα από την πανηγυρική νίκη του Ηρακλείου εναντίων των Περσών έφερε ξανά τον Τίμιο Σταυρό, το ιερό σύμβολο του Χριστιανισμού στην Κωνσταντινούπολη όπου και τον ύψωσε ξανά σε ψηλό μέρος στις 14 Σεπτεμβρίου το 629 μ.Χ. και ύστερα τον μετέφεραν στα Ιεροσόλυμα. Τέλος το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων τεμάχισε τον Τίμιο Σταυρό σε Τίμιο Ξύλο διανέμοντας το σε όλη την Εκκλησία, πιστεύοντας ότι ο Σταυρός του Ιησού Χριστού ανήκει για όλες τις εκκλησίες της Οικουμένης.
Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου. Στις εκκλησίες ψάλλεται, μεταξύ των άλλων, το πασίγνωστο απολυτίκιο «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…» και στους πιστούς μοιράζονται κλώνοι βασιλικού, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό. Η Εκκλησία επιτάσσει την ημέρα αυτή αυστηρά νηστεία.
Άγιος Θεοκλής
Άγιος της Χριστιανικής Εκκλησίας, που μαρτύρησε δια ξίφους. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Σεπτεμβρίου.