Σήμερα η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη των αγίων Ελέσα, Εύκλεο, Μάρκελο Σολομονή και Κασσάνδρα.
Η Αγία Ελέσα γεννήθηκε στην Πελοπόννησο από τον πλούσιο Έλληνα άρχοντα Ελλάδιο, που ήταν ειδωλολάτρης, και την ευσεβή μητέρα της Ευγενία, η οποία δεν είχε παιδιά και παρακάλεσε τον Θεό για τη χάρη ενός παιδιού. Ενώ προσευχόταν μόνη στο σπίτι, άκουσε μια φωνή από τον ουρανό που της είπε: «Σε ελέησε ο Θεός σε ό,τι Του ζήτησες, και σου έδωσε καρπό κοιλίας». Όταν η Ελέσα γεννήθηκε, η μητέρα της την αφιέρωσε στον Κύριο και την βάπτισε χριστιανή, σύμφωνα με το όνομα που προήλθε από τη θεία φωνή: «Ελέησέ σε ο Θεός».
Καθώς η Ελέσα μεγάλωνε, η πίστη και η αφοσίωσή της προς τον Θεό γινόταν όλο και ισχυρότερη. Μετά τον θάνατο της μητέρας της, σε ηλικία 14 ετών, συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να ζήσει με τον ειδωλολάτρη πατέρα της, ο οποίος ήθελε να την παντρέψει με έναν ισχυρό άνδρα. Έτσι, αφού προσευχήθηκε και μοίρασε ελεημοσύνες στους φτωχούς και τα ορφανά, έφυγε κρυφά μαζί με δύο δούλες και αποσύρθηκε σε ένα βουνό των Κυθήρων για να ζήσει ασκητικά.
Ωστόσο, ο πατέρας της την βρήκε και προσπάθησε να την επαναφέρει. Όταν εκείνη αρνήθηκε, ο πατέρας της την καταδίωξε. Η Αγία έφτασε στη βάση του βουνού, το οποίο σήμερα ονομάζεται Βουνό της Αγίας Ελέσας, και προσευχήθηκε: «Σκίσε γη και κρύψε με». Από τη σχισμή που άνοιξε στο βουνό, ανέβηκε στην κορυφή, όπου ο πατέρας της την εντόπισε και την αποκεφάλισε την 1η Αυγούστου του 375 μ.Χ. Η υπηρέτριά της την έθαψε στον τόπο του μαρτυρίου.
Οι πρώτοι χριστιανοί που επισκέφθηκαν το νησί ανέγειραν μικρό ναΐσκο πάνω από τον τάφο της, με την Αγία Τράπεζα να στηρίζεται ακριβώς από πάνω. Ο ναός αυτός, που διατηρήθηκε μέχρι το 1867 από την οικογένεια Κασιμάτη – Γεράκα, αντικαταστάθηκε το 1871 από τον σημερινό ευρύχωρο ναό, ο οποίος αναγέρθηκε με τη συνδρομή των χριστιανών. Κατά τη δεκαετία του ’50, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές ανακαινίσεις και έργα εξωραϊσμού, περιλαμβάνοντας την ανέγερση νέου κωδωνοστασίου και τη δημιουργία σύγχρονων κελλίων.
Η Αγία Ελέσα και ο Όσιος Θεόδωρος θεωρούνται προστάτες των Κυθήρων. Ο λαός πιστεύει ότι η Αγία έχει «χαλινώσει» τα φίδια του νησιού, καθιστώντας τα μη δηλητηριώδη.