Η αστική ευθύνη των γιατρών στην αντιμετώπιση του κοροναϊού

Γράφει για το Healthweb.gr ο κ. Αθανάσιος Παναγιώτου, LL.M. in Medical Law, Queen Mary University of London –Δικηγόρος Παρ’Εφέταις–Μέλος Δ.Σ. European Association of Health Law.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ανακοινώσει ότι η επιδημία του νέου κοροναϊού (2019-nCoV) που εμφανίστηκε στην Κίνα συνιστά «έκτακτη ανάγκη δημόσιας υγείας σε διεθνές επίπεδο». Ποια είναι η Αστική Ιατρική Ευθύνη στο Πλαίσιο της Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών της Δημόσιας Υγείας όπως ο κοροναϊός ;

Στο νοσοκομείο Χ νοσηλεύεται μεγάλος αριθμός ασθενών με κοροναϊό COVID-19, κάτι που προκαλεί υπέρμετρη επιβάρυνση των ιατρικών υπηρεσιών. Η επακόλουθη κόπωση καθώς και η έλλειψη χρόνου και μέσων οδηγούν σε μειωμένη απόδοση μεμονωμένων ιατρών και σε παροχή υπηρεσιών από τον νοσοκομειακό φορέα, οι οποίες υπολείπονται της συνήθους ποιότητας.

Αν και το παραπάνω σενάριο είναι υποθετικό, παρόμοια σενάρια ενδέχεται να υπάρξουν, δεδομένων των ακραίων πιέσεων που δέχονται τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Λόγω των ισχυρότατων αυτών πιέσεων και μέσα σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας και περιορισμένων πόρων, οι πάροχοι υπηρεσιών υγείας καλούνται να λάβουν δύσκολες αποφάσεις και να αναπροσαρμόσουν τον τρόπο παροχής ιατρικής φροντίδας.

Το Νομικό Πλαίσιο της Ευθύνης

Kατ’ άρθρο 24 του ΑΝ 1565/1939 «περί κώδικος ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος», «ο ιατρός οφείλει να παρέχει με ζήλο, ευσυνειδησία και αφοσίωση την ιατρική του συνδρομή, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές της ιατρικής επιστήμης και της κτηθείσας πείρας τηρώντας τις ισχύουσες διατάξεις για την διαφύλαξη των ασθενών και προστασία των υγιών». Συνδυάζοντας τη συγκεκριμένη διάταξη με τα άρθρα 330 και 914 ΑΚ, προκύπτει ότι ο ιατρός ευθύνεται σε αποζημίωση, εάν ενεργήσει από δόλο ή αμέλεια. Αμέλεια συντρέχει, εάν ο ιατρός προβεί σε ενέργεια ή παράλειψη κατά παράβαση των διδαγμάτων της ιατρικής επιστήμης, έστω και αν είναι ελαφρά.

Πώς καθορίζεται, λοιπόν, το μέτρο της επιμέλειας που απαιτείται κατά την παροχή των ιατρικών υπηρεσιών;

Για τον καθορισμό του μέτρου της επιμέλειας θα ληφθούν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιατρικής δραστηριότητας (π.χ. η εγγενής επικινδυνότητά της για αγαθά της προσωπικότητας με μεγάλη βαρύτητα (ζωή, υγεία)) και η υπαγωγή της σε «κανόνες» ή πρότυπα συμπεριφοράς, που καθορίζονται από την επιστήμη και εμπειρία . Οι δικαστικές αποφάσεις καταλήγουν στο ότι ο ιατρός δεν φέρει ευθύνη «εάν ενήργησε κατά τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης (lege artis) και ειδικότερα όπως θα ενεργούσε κάτω από τις ίδιες συνθήκες και περιστάσεις και τα στη διάθεσή του μέσα συνετός και επιμελής ιατρός» (ΕφΑθ 197/1988, ΔΠρΘεσ. 2707/1999, ΔΠρΑθ 2628/2004). Συνεπώς, ως μέτρο σύγκρισης λαμβάνεται υπόψη όχι η συμπεριφορά που μπορούσε να επιδείξει ο ίδιος ο ιατρός, αλλά η συμπεριφορά που μπορούσε να επιδείξει ο μέσος εκπρόσωπος του ιατρικού επαγγέλματος, ο τυπικός εκπρόσωπος του κύκλου του. Στον χώρο της ιατρικής ευθύνης γίνεται δεκτό ότι θα γίνεται κάθε φορά αναγωγή στην ειδικότητα του κάθε ιατρού για την ανεύρεση του προτύπου επιμέλειας.

Ο ιατρός δεν οφείλει να γνωρίζει τα πάντα ούτε να είναι ικανός για τα πάντα. Υποχρεούται, ωστόσο, να διαθέτει εκείνες τις γνώσεις και δεξιότητες, που ανταποκρίνονται στο πρότυπο ποιότητας της παρεχόμενης υπηρεσίας, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες κάθε φορά. Αν και η ιδιαίτερη επικινδυνότητα της πράξεως ή η ιδιαίτερη βαρύτητα της καταστάσεως του ασθενούς ή ακόμη και η πέραν του συνηθισμένου ευπάθειά του αυξάνουν το απαιτούμενο μέτρο επιμέλειας, θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη (ιδιαίτερα στο πλαίσιο της διαχείρισης εκτάκτων αναγκών της δημόσιας υγείας) και οι απρόβλέπτες επιπλοκές καθώς και τα ελάχιστα περιθώρια των ιατρικών χειρισμών.

Οι ιατρικές υπηρεσίες θεωρούνται ανεξάρτητες υπηρεσίες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Ν. 2251/1994. Η διάταξη αυτή ρυθμίζει, ως ειδικότερη διάταξη, ορισμένες πτυχές της αδικοπρακτικής ευθύνης όσων ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα. Η διαφοροποίηση που εισάγει το συγκεκριμένο άρθρο στην αστική ιατρική ευθύνη είναι η εισαγωγή νόθου αντικειμενικής ευθύνης του ιατρού με την έννοια της αντιστροφής του βάρους απόδειξης για την παρανομία και την υπαιτιότητα (ΑΠ 1227/2007).

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη για τον παρέχοντα τις υπηρεσίες ιατρό;

Για να απαλλαγεί από την ευθύνη πρέπει να αποδείξει (έστω ένα από τα παρακάτω):

• την ανυπαρξία παράνομης και υπαίτιας πράξης του
• το ότι η ζημία δεν συνδέεται αιτιωδώς με την πράξη του
• τη συνδρομή κάποιου λόγου επαγόμενου την άρση ή τη μείωση της ευθύνης του

Αξίζει να τονιστεί ότι μεταξύ των κριτηρίων που λαμβάνονται υπόψη/συνεκτιμώνται για την έλλειψη υπαιτιότητας εκ μέρους του ιατρού είναι και οι ειδικές συνθήκες μεταξύ των οποίων: η φύση και το αντικείμενο της υπηρεσίας (ιδίως σε σχέση με το βαθμό επικινδυνότητάς της), η παρουσίαση και ο τρόπος παροχής της, ο χρόνος παροχής της και αν ο ασθενής ανήκει σε κατηγορία μειονεκτούντων ή ευπρόσβλητων προσώπων .

Το ζήτημα

To κεντρικό ερώτημα, λοιπόν, είναι το εξής: ενδέχεται να γεννηθεί αστική ευθύνη για τους μεμονωμένους ιατρούς και τον φορέα του παραδείγματός μας αν οι ιατρικές υπηρεσίες που παρέχουν υπολείπονται του «κανονικού» προτύπου επιμέλειας;

Όπως προκύπτει και από τα παραπάνω, ανάμεσα στις περιστάσεις που λαμβάνονται υπόψη για τη διαμόρφωση του προτύπου επιμέλειας που οφείλει ο ιατρός (με βάση το οποίο αξιολογείται εάν η συμπεριφορά του υπήρξε αμελής ή μη) είναι και οι αντικειμενικές περιστάσεις παροχής της υπηρεσίας (βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2003). Έτσι, η επιβαλλόμενη στον ιατρό επιμέλεια συναρτάται με τις συνθήκες που διαμορφώνονται στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης λόγω της υγειονομικής κρίσης.

Ο ιατρός δεν ευθύνεται για μια επιμέλεια που δεν μπορούσε να τηρήσει για λόγους αντικειμενικούς και ανεξάρτητους από αυτόν. Στις περιπτώσεις αυτές, η συμπεριφορά του δεν οφείλεται σε έλλειψη προσοχής και, συνεπώς, δεν δικαιολογείται προσωπική μορφή εναντίον του. Διαφοροποιείται, λοιπόν, το αντικειμενικό πρότυπο επιμέλειας (μέσος συνετός ιατρός της συγκεκριμένης ειδικότητας), με αποτέλεσμα να μην ευθύνεται ο ιατρός, αφού δεν όφειλε στη συγκεκριμένη περίπτωση να επιδείξει μεγαλύτερη επιμέλεια. Άρα, είναι εξαιρετικά σημαντική η εξειδίκευση των συγκεκριμένων πραγματικών περιστατικών.

Δημιουργία διαδικτυακής ομάδας διατροφής για ογκολογικούς ασθενείς

Μιχάλης Δαμιανού: Η προσφορά αίματος αποτελεί ένα σύμβολο αλληλεγγύης και προσφοράς