Τα στοιχεία για την διαφορετική εξέλιξη των αναπνευστικών ιών , τα 2 τελευταία έτη κάνοντας την σύγκριση μεταξύ του 2022-2023 και 2023-2024 , παρουσίασε ο Καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαΐδης στο www.healthweb.gr και την εκπομπή OPINION HEALTH με τη Νικολέτα Ντάμπου.
Νίκος Θωμαΐδης
Ο Καθηγητής κύριος Νίκος Θωμαΐδης, ξεκινώντας η συνέντευξη , αναφέρθηκε στο Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας το οποίο «Εδράζει στο Τμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ. Είναι ένα εργαστήριο που έχει ξεκινήσει την ιστορία του το 1968 και τα τελευταία έτη έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε και να εργάζονται στους χώρους μας πάρα πολλά παιδιά, πάρα πολλοί επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο. Η ερευνητική ομάδα που έχει αναπτυχθεί εκεί αριθμεί περίπου 50 μέλη αυτή την στιγμή κάτω από την καθοδήγησή μου. Ταυτόχρονα έχουμε εξοπλίσει το εργαστήριο με πολύ σύγχρονο εξοπλισμό, με στόχο κυρίως τα αποτελέσματα της βασικής έρευνας που αναπτύσσουμε να επιστρέφουν πίσω στην κοινωνία:
- Είτε είναι ο παραγωγικός ιστός η οικονομία, παραδείγματος χάριν όλη η δραστηριότητα που γίνεται για τα τρόφιμα.
- Το θέμα της υγείας μέσα από την επιδημιολογία λυμάτων και το περιβάλλον με τις έρευνες που κάνουμε σε παγκόσμιο επίπεδο για την κρυμμένη ρύπανση, όπως λέμε σε αυτό το χημικό κόσμο που ζούμε.
Σε ερώτηση ποιοι είναι οι αναπνευστικοί ιοί που κυριαρχούν τα 2 τελευταία έτη στην Ελλάδα απάντησε ο κ. Θωμαΐδης ότι «Οι κύριοι αναπνευστικοί ιοί που παρακολουθούμε στα λύματα και κυριαρχούν από τον Οκτώβριο μέχρι και το τέλος Μαρτίου είναι, πέρα από τον κορωνοϊό, οι 2 τύποι γρίπης Α και Β και πρόσφατα ο RSV- αναπνευστικός συγκυτιακός ιός. Αυτοί οι ιοί είναι υπεύθυνοι για το μεγαλύτερο μέρος των αναπνευστικών λοιμώξεων που παρακολουθούμε αυτά τα χρόνια.». Οπότε στα 2 έτη του 2022 και 2023 το ιικό φορτίο του κορωνοϊού είναι μεγαλύτερο από της γρίπης και του RSV; «Βεβαίως, αυτή είναι πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση και μπορώ να πω διαχρονικά πώς εξελίχθηκε. Με την έλευση της Όμικρον, το ιικό φορτίο του κορωνοϊού εκτοξεύθηκε. Ήταν τόσο μεγάλη η διάδοση και το επίπεδο της λοίμωξης που το ιικό φορτίο στα λύματα από τον κορωνοϊό είναι πολύ, πολύ μεγαλύτερο από αυτό των υπόλοιπων αναπνευστικών ιών. Το σημαντικό όμως είναι ότι τα πρώτα χρόνια της επικράτησης του κορωνοϊού, οι υπόλοιποι ιοί εξαιτίας των μέτρων που είχαν ληφθεί, της χρήσης μασκών και όλων των γνωστών μέτρων που είχαν ληφθεί, είχαν εξαφανιστεί. Το εντυπωσιακό είναι ότι οι λοιμωξιολόγοι μας είχαν προβλέψει την επάνοδο της γρίπης όταν θα επανέλθουμε σε κάποια κανονικότητα. Αυτό λοιπόν άρχισε να συμβαίνει το καλοκαίρι του 2022. Τότε ξεκίνησε η εμφάνιση της γρίπης τύπου Α πάρα πολύ νωρίς σε σχέση με τα προηγούμενα ιστορικά χρόνια που είχαν καταγραφεί οι λοιμώξεις και από τότε έχει μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη το φαινόμενο αυτό. Η κυκλοφορία της γρίπης ήταν ήδη από το καλοκαίρι του 2022 και τα πρώτα θετικά δείγματα εμείς τα είδαμε το Σεπτέμβριο του 2022 στα λύματα για την γρίπη τύπου Α.»
Από τις αρχές του 2024 ποιος ιός έχει μεγαλύτερο ιικό φορτίο; «Εξακολουθεί να είναι ο κορωνοϊός αυτός που έχει το μεγαλύτερο ιικό φορτίο. Αν και αν δούμε την εξέλιξη του φαινομένου, θα δούμε ότι είναι σε ύφεση ο ιός σε σχέση με το κύμα που πέρασε μέσα στα Χριστούγεννα. Από εκεί και πέρα σε σημαντικά επίπεδα βρίσκονται η γρίπη τύπου Β και ο RSV αυτή την εποχή. Και τώρα πιο πολύ αυτή τη στιγμή είναι η εξέλιξη της γρίπης τύπου Β. Υπάρχει ο RSV, η γρίπη τύπου Α έχει φτάσει να φθίνει, ο κορωνοϊός είναι σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τα Χριστούγεννα, αλλά κυκλοφορεί ευρέως αυτή τη στιγμή η γρίπη τύπου Β και είναι αυτή που οδηγεί ουσιαστικά τις λοιμώξεις.»
Πολύς κόσμος βλέπουμε ότι τη μια εβδομάδα νοσεί με γρίπη τύπου Α και την επόμενη ξανανοσεί με γρίπη τύπου Β. Γιατί συμβαίνει αυτό; «Αυτό μπορεί να συμβαίνει σε παιδιά γιατί δεν έχουν αντισώματα. Οι μεγάλοι άνθρωποι οι οποίοι τυχαίνει να μολυνθούν από αυτές τις λοιμώξεις το παθαίνουν εξαιτίας της έλλειψης εμβολιασμού. Όποιος έχει εμβολιαστεί, σπάνια θα αρρωστήσει και με τους 2 τύπους και σε βαριά μορφή. Επομένως είναι σημαντικός ο εμβολιασμός για τη γρίπη σε ευπαθείς ομάδες και στους ηλικιωμένους για να μην έχουμε δύσκολες καταστάσεις μέσα από τη γρίπη, γιατί είναι σοβαρή.»
Τι στοιχεία υπάρχουν για τα παιδιά; Νοσούν αρκετά από τους αναπνευστικούς ιούς αυτή τη στιγμή; «Κοιτάξτε, εμείς παρακολουθούμε το ιικό φορτίο στα λύματα που καταγράφουν επίσημα τα στοιχεία του ΕΟΔΥ. Οι λοιμωξιολόγοι αναφέρουν ότι αυτή την στιγμή η παιδιά νοσούν είτε από τον RSV είτε από τη γρίπη, κυρίως όμως από τον RSV. Είναι εντυπωσιακό ότι φέτος τα επίπεδα του RSV ήταν πολύ μεγαλύτερα, 10 φορές παραπάνω από ότι ήταν πέρσι. Άρα δεν είναι κάτι το οποίο πρέπει να παίρνουμε αψήφιστα. Δηλαδή ο συγκυτιακός ιός κυκλοφορεί στα παιδιά και μπορεί να μολύνει μέσα από τα παιδιά και τους μεγαλύτερους.»
Τις τελευταίες 15-20 μέρες υπάρχει κάποια μεγαλύτερη αύξηση στο γενικό φορτίο στα λύματα; «Η αύξηση υπάρχει και προκύπτει από την αύξηση του ιικού φορτίου της γρίπης τύπου Β και του συγκυτιακού το τελευταίο διάστημα. Αυτές οι 2 λοιμώξεις επειδή δίνουν αύξηση αυτό το διάστημα αυξάνουν το συνολικό ιικό φορτίο στα λύματα. Ο συγκυτιακός είναι σε κάποια ύφεση σε σχέση με τα Χριστούγεννα. Τα Χριστούγεννα είχαμε μεγάλη έξαρση παράλληλα με τη γρίπη τύπου Α. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή έχει δώσει πάλι μια αύξηση στα λύματα, η οποία ήταν σημαντική παρόλο που ήταν χαμηλό το επίπεδο και. Παράλληλα με την αύξηση του RSV έχουμε μεγάλη αύξηση του ιικού φορτίου της γρίπης Β. Οπότε αυτό είναι ένα μείγμα το οποίο μπορεί να μπερδέψει. Ειδικά στα παιδιά, θα πρέπει να γίνει τεστ για να καταλάβει κάποιος από τι νοσεί το παιδί.»
Συγκρίνοντας τη φετινή ( 2024 )με την περσινή (2023 ) χρονιά, ο κ. Θωμαΐδης επεσήμανε τα εξής: «Θα μπορούσαμε να πούμε τη σύγκριση και τη διαφορετική εξέλιξη που είχανε μεταξύ του 2022-2023 και 2023-2024, δηλαδή η περίοδος του 2022-2023 ήταν πολύ διαφορετική από ότι ήταν η τρέχουσα κατάσταση. Αυτό μπορούμε να το δούμε και στα διαγράμματα που έχετε στη διάθεσή σας. Το 2022 οι λοιμώξεις ξεκίνησαν τουλάχιστον 20 μέρες νωρίτερα. Η γρίπη τύπου Α ξεκίνησε να αυξάνει μέσα Νοεμβρίου, παράλληλα με τον κορωνοϊό και είχε κορύφωση μέσα στα Χριστούγεννα, αλλά και μέσα στο Δεκέμβριο είχε υψηλό ιικό φορτίο και λοιμώξεις. Ο RSV ακολούθησε, ήταν παράλληλα και με τον κορωνοϊό και τη γρίπη τύπου Α και η κορύφωση ήταν πάλι τα Χριστούγεννα, αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα απ’ ότι φέτος και αυτό το κύμα κράτησε μέχρι τέλος Ιανουαρίου. Μετά ήρθε η γρίπη τύπου Β που είχε κάποια κορύφωση στα μέσα Φεβρουαρίου.
- Φέτος η κατάσταση είναι διαφορετική. Ξεκίνησε η άνοδος του ιικού φορτίου του κορωνοϊού πολύ αργότερα, δηλαδή ο Οκτώβριος ήταν κάπως ήσυχος. Ο Νοέμβριος ήταν σε χαμηλά επίπεδα και η αύξηση ξεκίνησε τέλος Νοεμβρίου και κορυφώθηκε Χριστούγεννα, με μια δεύτερη κορυφή γύρω στα Φώτα. Ήταν πιο στενή δηλαδή η περίοδος. Η γρίπη τύπου Α κορυφώθηκε μέσα στα Χριστούγεννα, 20 μέρες περίπου αργότερα από πέρσι, Ο RSV αντίστοιχα 20 ημέρες μετά από πέρσι, όμως σε υψηλότερο ιικό φορτίο από πέρσι. Ο RSV έκανε τη διαφορά φέτος.
Αυτή την στιγμή υπάρχει μια ύφεση. Μέσα στο Γενάρη το κύμα ήταν πιο στενό μέσα στις γιορτές, με αρκετές λοιμώξεις με όλα αυτά τα 3 που σας είπα σε ύφεση στη συνέχεια και τώρα έχουμε σχετικά χαμηλό φορτίο στον κορωνοϊό σε σχέση με τα Χριστούγεννα. Υψηλό φορτίο της γρίπης τύπου Β ανάλογο με πέρσι. RSV πάλι σε υψηλά επίπεδα σε σχέση με πέρσι και η γρίπη τύπου Α να φθίνει, άρα φέτος είμαστε 20 ημέρες μετά από την περσινή κορύφωση, σιγά σιγά σαν να επανέρχεται μια κανονικότητα στις ιώσεις, όπως ήταν προ κορωνοϊού. Μόνο που τώρα έχουμε και τον κορωνοϊό και τον RSV.».
Η διαφορά αυτή αποδίδεται μονάχα στις συναναστροφές; «Φέτος η καθυστέρηση επήλθε γιατί οι καιρικές συνθήκες δεν ευνόησαν τη διασπορά. Ήταν τόσο καλός ο καιρός με ξηρό κλίμα και ζέστη όλο το διάστημα αυτό, έχουμε έναν ήπιο χειμώνα και αυτό δεν ευνόησε τη γρήγορη μετάδοση από τον Νοέμβριο. Έπαιξε ρόλο το κλίμα και δεν υπήρχε συγχρωτισμός σε κλειστούς χώρους, ενώ πολύ εύκολα άνοιγαν τα παράθυρα στις εργασίες.»
Χρήση κοκαΐνης στην Ελλάδα
Ο κ. Θωμαΐδης στη συνέχεια τόνισε το κομμάτι της έρευνας μέσα από τα λύματα για τη χρήση της κοκαΐνης και άλλων παράνομα διακινούμενων ουσιών στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα ,για την χρήση της κοκαΐνης είπε ότι αυξήθηκε στις εορτές των Χριστουγέννων. Τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι : «Αυτή η δραστηριότητα γίνεται 14 χρόνια. Παρακολουθούμε συστηματικά μέσα από τα λύματα της Αττικής τη χρήση διαφόρων παράνομα διακινούμενων ουσιών, μεταξύ αυτών και την κοκαΐνη. Η κοκαΐνη αυξήθηκε πολύ το 2020. Δεν ήταν μόνο εθνικό φαινόμενο, ήταν πανευρωπαϊκό και έχει καταγραφεί μια μεγάλη αύξηση, η οποία όμως σχεδόν διπλασιάζεται την περίοδο των γιορτών. Δηλαδή αυτό που είδαμε εμείς και φέτος και πέρσι και διαχρονικά σε σχέση με μια κανονική περίοδο, παραδείγματος χάριν από τον Οκτώβριο μέχρι 10 Δεκεμβρίου, η χρήση αν είναι Χ, μετά την περίοδο των γιορτών μπορεί έως και να διπλασιαστεί. Υπάρχει κατάχρηση. Αυτό γενικά δεν είναι φαινόμενο μόνο ελληνικό, το έχουμε δει και σε άλλες χώρες και σε άλλες περιοχές. Συνδέεται όχι μόνο με τις γιορτές, αλλά και με την ύπαρξη μεγάλων φεστιβάλ και συναυλιών.»
- ”Δραματική αύξηση +1000% της χρήσης ψυχοφαρμάκων την περίοδο της οικονομικής κρίσης αλλά και της Πανδημίας . ”
Πώς επέδρασε η οικονομική κρίση στην συμπεριφορά του πληθυσμού;
«Καταγράψαμε όλη την αλλαγή της συμπεριφοράς του πληθυσμού της Αττικής μέσα από τα λύματα από το 2010. Βλέποντας από μία εποχή που ήμασταν σε μια κατάσταση πολύ πιο χαλαρή κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες της οικονομικής κρίσης που ήρθε και αποτυπώθηκε από 2012 έως το 2015. Τι έγινε λοιπόν εκείνη την περίοδο; Είχαμε μια δραματική αύξηση της χρήσης ψυχοφαρμάκων. Μιλάμε για αλλαγές της τάξης του +1000%. Τέτοιες δραματικές αλλαγές είχαμε στη χρήση συγκεκριμένων δραστικών ουσιών.
- Αυξήθηκαν πάρα πολύ τα περιστατικά κατάθλιψης, αλλά και ακόμα και πιο σοβαρά ψυχωσικά επεισόδια. Εμείς το είδαμε αυτό από την αύξηση των αντίστοιχων φαρμάκων στα λύματα. Εκεί λοιπόν έγινε κατάχρηση στις βενζοδιαζεπίνες, δηλαδή πάρα πολλοί άνθρωποι έπαιρναν αγχολυτικά και υπνωτικά. Μεγάλη χρήση στα αντικαταθλιπτικά, ιδιαίτερα σε 2 δραστικές, τη βενλαφαξινη και τη σιταλοπράμη και μεγάλη χρήση αντιψυχωσικών για διάφορες ψυχικές ασθένειες. Αυτή λοιπόν η κατάσταση που από το 2010 μέχρι το 2014-15 άλλαξε δραματικά τις συνθήκες του πληθυσμού της Αττικής, τα επόμενα χρόνια δεν επέστρεψε ποτέ στα προ κρίσης επίπεδα.
- Υπήρξε ύφεση σε κάποιες δραστικές ουσίες (φάρμακα ), αλλά ποτέ η χρήση δεν έπεσε σε χαμηλά σχετικά επίπεδα. Μάλιστα το 2019-2020 υπήρξε αύξηση. Ιδιαίτερα κάτω από τις συνθήκες του κορωνοϊού επανήλθε η χρήση των αγχολυτικών και των αντικαταθλιπτικών. Μάλιστα υπάρχει μια περιοδικότητα μέσα από τις αναλύσεις που κάνουμε συνέχεια, γιατί κάθε μέρα παίρνουμε δείγματα. Οι αναλύσεις αυτά τα χρόνια έδειξαν ότι η αύξηση ειδικά των αγχολυτικών συνέβαινε κυρίως τις εποχές που είχαμε κύματα κορωνοϊού. Δηλαδή κάτω από τις συνθήκες εγκλεισμού, lockdown, σοβαρών λοιμώξεων είχαμε αύξηση αγχολυτικών. Το εντυπωσιακότερο όλων των στοιχείων από αυτή τη συσχέτιση ιικού φορτίου με φάρμακα είναι ότι έχουν δείξει ότι στην Αττική συσχετίζεται το ιικό φορτίο με τη χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων που δίνονται για τις διαταραχές του ύπνου. 3 δραστικές που χορηγούνται στις διαταραχές ύπνου συσχετίζονται απόλυτα με τον κορωνοϊό.
Νίκος Θωμαΐδης στο www.healthweb.gr και την εκπομπή OPINION HEALTH με τη Νικολέτα Ντάμπου.
Τι άλλες ναρκωτικές ουσίες έχουν βρεθεί στα λύματα της Αττικής;
«Έχει καταγραφεί μέσα από τα λύματα διαχρονικά, η αύξηση της χρήσης μεθαμφεταμίνης στην Αττική. Η μεθαμφεταμίνη είναι ένα ναρκωτικό του δρόμου, επικίνδυνο διεγερτικό, που παράγεται σε παράνομα εργαστήρια με χημικό τρόπο, όπου αυτό που παράγεται, πέρα από τη δραστική αυτή, έχει κι άλλα χημικά, τα οποία είναι επικίνδυνα για τον οργανισμό. Συνήθως πουλιέται στο δρόμο. Βέβαια, αν συγκρίνουμε τα στοιχεία χρήσης από τα λύματα στην Αττική σε σχέση με άλλες πόλεις στην Ανατολική Ευρώπη, παραδείγματος χάριν θα δούμε ότι εδώ η χρήση είναι ακόμα πολύ χαμηλή. Ωστόσο, το να έχουμε τόσο μεγάλη αύξηση από το 2010 και ιδιαίτερα από το 2019 στη χρήση μεθαμφεταμίνης είναι ανησυχητικό, άρα θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα περί αυτού.
- Η ανάλυση των λυμάτων δείχνει ότι η κυρίαρχα παράνομα διακινούμενη ουσία όπου γίνεται κατάχρηση στην Αττική είναι η κάνναβη. Η χρήση κάνναβης μέσα από τα λύματα στην Αττική είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Μετά από πόλεις που είναι χαρακτηριστικές για τη χρήση, όπως είναι το Άμστερνταμ, είμαστε στην πρώτη δεκάδα, είμαστε η δέκατη πόλη που έχουμε υψηλή χρήση κάνναβης.
- Από κει και πέρα, τα λύματα χρησιμοποιούνται επίσης για να δούμε αν χρησιμοποιούνται τα λεγόμενα νέα ψυχοδραστικά – τα new psychoactive substances, τα οποία είναι χημικά τροποποιημένα ουσίες, οι οποίες αλλάζουν τη δομή τους τα εργαστήρια και τα χορηγούν μέσα από το Dark Internet και έχουν στόχο κυρίως νέα παιδιά. Έχουν άγνωστες τοξικολογικές επιδράσεις είναι συνθετικά διεγερτικά, κανναβινοειδή, διάφορα οπιοειδή συνθετικά, τα οποία δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι μπορεί να συμβεί σε κάποιον που τα παίρνει.
Και για αυτό και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εφιστήσει την προσοχή της στην ανίχνευση τέτοιων ουσιών. Μαζί με το ecstasy μπορεί να χορηγούν και αυτές τις ουσίες. Το ecstasy υπήρχε μια περίοδος μέσα στην κορωνοϊό που είχε μια ύφεση φυσιολογικά γιατί δεν γίνονταν πάρτι. Σιγά σιγά επανέρχεται στα επίπεδα που ήταν και τα προηγούμενα χρόνια, ωστόσο πάλι η χρήση του στην Ελλάδα είναι χαμηλή.»
Κλείνοντας, ο κ. Θωμαΐδης επεσήμανε πόσο σημαντική είναι η ανάλυση των λυμάτων για τη διάγνωση της υγείας ενός πληθυσμού λέγοντας μεταξύ άλλων: «Μέσα από τα λύματα μπορούμε να διαγνώσουμε κατά κάποιο τρόπο το επίπεδο υγείας του πληθυσμού. Αυτό έχει γίνει φανερό πια μέσα από την περίοδο του κορωνοϊού. Η επιδημιολογία λυμάτων έχει κλείσει ήδη 20 χρόνια ως γνωστικό αντικείμενο. Αλλά μέσα στην περίοδο του κορωνοϊού έγινε γνωστό και εδραιώθηκε ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης. Γιατί μέσα από τα λύματα μπορούμε να δούμε 4-5 μέρες πιο μπροστά την αύξηση των κρουσμάτων στο πεδίο, επειδή το ιικό φορτίο παράγεται πριν να εκδηλώσουμε συμπτώματα πολλές φορές. Γι’ αυτό το λόγο είναι πάρα πολύ σημαντικό που έχουν γίνει υποδομές στη χώρα και μέσα από την Περιφέρεια Αττικής και μέσα από τον ΕΟΔΥ, έχει φτιάξει ένα Εθνικό δίκτυο επιδημιολογίας λυμάτων ο ΕΟΔΥ που παρακολουθεί μέσα από τα λύματα επίπεδο του κορωνοϊού και θα επεκταθεί και στους άλλους ιούς. Εμείς στην Αττική αυτό το κάνουμε συστηματικά. Και μας έχει στηρίξει η Περιφέρεια Αττικής, και αυτό είναι μια σημαντική υποδομή και για το κράτος μας και για τη χώρα μας, αλλά και γενικότερα για τον όλο τον κόσμο.»