Οι άνθρωποι που δεν λαμβάνουν σωστά τα φάρμακα τους διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο να πάθουν έμφραγμα, εγκεφαλικό και τελικά να πεθάνουν. Μένουν εκτεθειμένοι. Στην εκπομπή Opinion Health του healthweb.gr θα αναδείξουμε το θέμα της προσήλωσης των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή μέσα από ένα ενημερωτικό στρογγυλό τραπέζι, στο οποίο συμμετέχουν stakeholders που εμπλέκονται στο μονοπάτι του ασθενούς. Η πρόεδρος της ΗΔΙΚΑ Νίκη Τσούμα είπε μεταξύ άλλων στο healthweb : Ήδη στο πλαίσιο των υπηρεσιών που σχεδιάζουμε για το my Health application σκεφτόμαστε να δημιουργήσουμε ένα πρωινό ημερολόγιο για την λήψη των φαρμάκων. Δηλαδή ανοίγοντας ο ασθενής το my Health application κάθε μέρα να βλέπει τι φάρμακα έχει να πάρει σήμερα από τις συνταγές που ήδη υπάρχουν και έχουν συνταγογραφηθεί.
Η προσήλωση των ασθενών στην θεραπευτική αγωγή είναι ο βασικός πυλώνας στην βελτίωση της έκβασης της υγείας του ασθενούς, αλλά και της οικονομικής βιωσιμότητας των συστημάτων υγείας στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Παρά την έντονη ανάπτυξη στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και της φαρμακευτικής καινοτομίας, με στόχο τη δημιουργία εξατομικευμένων θεραπειών, το θέμα της θεραπείας συνεχίζει να αποτελεί ζήτημα. Οι παράγοντες που οδηγούν στην έλλειψη δέσμευσης ποικίλλουν, ανάλογα με τον ασθενή, το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον και τους επαγγελματίες υγείας.
- Πώς μπορούν οι επαγγελματίες υγείας καθώς και η Πολιτεία με τη βοήθεια και των ψηφιακών μέσων να συμβάλουν στην τήρηση της θεραπευτικής αγωγής από τους ασθενείς;
- Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς στην προσήλωσή τους στην θεραπεία;
- Ένας βασικός παράγοντας μπορεί να είναι το προτεινόμενο θεραπευτικό σχήμα;
Στην σημερινή εκπομπή Opinion Health του healthweb.gr θα αναδείξουμε το θέμα της προσήλωσης των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή μέσα από ένα ενημερωτικό στρογγυλό τραπέζι, στο οποίο συμμετέχουν stakeholders που εμπλέκονται στο μονοπάτι του ασθενούς.
Οι εκλεκτοί καλεσμένοι που έχουμε κοντά μας είναι :
- Η Πρόεδρος της ΗΔΙΚΑ, κα Νίκη Τσούμα
- Ο Καθηγητής Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, κ. Κυριάκος Σουλιώτης
- Η κα Κατερίνα Κουτσογιάννη, Πρόεδρος της Ομοσπονδίας με Ρευματικά Νοσήματα, Ρευμαζήν
- Ο Καθηγητής Παθολογίας Μεταβολικών Νοσημάτων της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κ. Ευάγγελος Λυμπερόπουλος
- Ο κ. Παναγιώτης Πατεράκης – Προϊστάμενος του τμήματος Φαρμακαποθήκης στη Διεύθυνση Φαρμάκου του ΕΟΠΥΥ
- Ο κ. Κωνσταντίνος Κακονίκος – Λέκτορας στον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο
- Η κα Βάσια Καπαρού, HR & Communication Officer της εταιρείας Servier
ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΝΤΑΜΠΟΥ : Πριν ξεκινήσω τη συζήτησή μας, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση για το κοινό. Στον δημόσιο διάλογο, στο θέμα που αφορά στην τήρηση της θεραπείας από τους ασθενείς, έχει καθιερωθεί η λέξη συμμόρφωση. Ωστόσο, επειδή είναι μια λέξη που αποδίδει την ευθύνη μόνο στον ασθενή, πλέον θα πρέπει να χρησιμοποιείται η λέξη -προσήλωση . Εμείς θα χρησιμοποιήσουμε τη λέξη προσήλωση των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή, διότι ταιριάζει περισσότερο ειδικά σε αυτό το ενημερωτικό τραπέζι, όπου εμπλέκονται όλοι οι stakeholders στο μονοπάτι του ασθενούς.
Κύριε Λυμπερόπουλε, τι σημαίνει προσήλωση του ασθενούς στη θεραπεία;
Η ερώτηση αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική. Εμείς δίνουμε θεραπείες, που μπορεί να είναι βραχυχρόνιες (όπως η αντιβίωση) ή μακροχρόνιες εφ’ όρου ζωής (όπως αντιϋπερτασική αγωγή, υπολιπιδαιμική, αντιδιαβητική αγωγή). Θεωρούμε ως προσήλωση να λαμβάνει ο ασθενής τα φάρμακα όπως τα έχει συνταγογραφήσει γιατρός και στις χρόνιες τουλάχιστον 80-90% των φόρων να παίρνουν την αγωγή τους. Αυτό θα έλεγα ότι είναι άριστη προσήλωση στην αγωγή σήμερα.
Πόσοι είναι οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα, όπως η υπέρταση ή η δυσλιπιδαιμία, στην Ελλάδα;
Είναι πάρα πολλοί αυτοί οι ασθενείς. Υπολογίζουμε από τα ενεργά ΑΜΚΑ στην ΗΔΙΚΑ ότι:
- Περίπου 2 εκατομμύρια ασθενείς παίρνουν στατίνες, δηλαδή υπολιπιδαιμική θεραπεία.
- Ένας στους 4 ασθενείς έχει υπέρταση, δηλαδή 2,5 εκατομμύρια.
- Περίπου οι διαβητικοί υπολογίζονται σε 1.200.000.
Βέβαια δεν αθροίζονται, καθώς πολλοί έχουν και τις 3 αυτές συχνές διαταραχές. Άρα λοιπόν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού πάσχει από ένα τέτοιο νόσημα, μεταβολικό χρόνιο, το οποίο χρειάζεται να παίρνουν τα φάρμακα εφ’ όρου ζωής.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι;
Αν κανείς δεν λαμβάνει σωστά την αγωγή του, παραμένει απροστάτευτος στις επιπλοκές που έχει η υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία και ο διαβήτης που όλοι τις γνωρίζουμε: το έμφραγμα, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, η καρδιακή ανεπάρκεια, οι επιπλοκές του διαβήτη από το νεφρό, από το μάτι, από το πόδι. Άρα λοιπόν μόνο όταν παίρνεις τα φάρμακα προστατεύεσαι. Όταν σταματάς να παίρνεις τα φάρμακα, είσαι τελείως απροστάτευτος στις επιπλοκές της νόσου. Να λοιπόν γιατί επιμένουμε στο θέμα προσήλωσης στη θεραπεία, στη μακρόχρονη ιδιαίτερα αγωγή που είναι βέβαια και το ζητούμενο και είναι κάτι δύσκολο.
Κύριε Πατεράκη, πόσοι είναι οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα που λαμβάνουν αγωγή βάσει των στοιχείων του ΕΟΠΥΥ;
Το να δούμε πόσοι ασθενείς λαμβάνουν συνολικά αγωγή σε χρόνια νοσήματα είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Αυτό που ανέφερε ο κύριος Λυμπερόπουλος, συνήθως εστιάζουν οι περισσότεροι ασθενείς σε 3 βασικές κατηγορίες: στην υπερλιπιδαιμία, το διαβήτη και την υπέρταση. Τα υπόλοιπα νοσήματα είναι αρκετά. Αλλά είναι αρκετά δύσκολο στη βάση δεδομένων, επειδή υπάρχουν πολλές αλληλεπικαλύψεις να προσδιορίσουμε ένα τελικό συνολικό νούμερο. Πάντως, επιβεβαιώνω περίπου τα στοιχεία που έδωσε ο κύριος Λυμπερόπουλος για τις 3 βασικές χρόνιες παθήσεις που νομίζω ότι πρέπει να μας απασχολήσουν. Ανάμεσα βέβαια σε αυτά μία ακόμα πάθηση είναι και ο καρκίνος, που πραγματικά είναι σε διάφορα συστήματα και αυτό είναι μια χρόνια νόσος που απασχολεί πάρα πολύ τον ΕΟΠΥΥ.
Κύριε Σουλιώτη, έχουμε στοιχεία από την Ελλάδα για την συμμόρφωση των ασθενών;
Είναι εύλογη η ερώτησή σας γιατί δεν υπάρχει κάποια κεντρική πηγή που μπορεί να παρακολουθήσει την συμμόρφωση. Το σύστημά μας νιώθει ότι υποχρέωσή του σταματά με το να διασφαλίσει ότι θα υπάρχει ένας γιατρός να γράψει το φάρμακο και ένας φαρμακοποιός να το δώσει, και ένας χρηματοδότης (ΕΟΠΥΥ) να το αποζημιώσει – εν μέρει ή στο σύνολό του. Μελέτες που έχουν γίνει στοχευμένα πάνω σε αυτό το θέμα της προσήλωσης [μου αρέσει ο όρος που θέλετε να καθιερώσετε, είναι πιο σωστός από την συμμόρφωση και από την τήρηση και να σας συγχαρώ για αυτό, γιατί είναι ένας όρος που μπορεί να γίνει πιο εύκολα αντιληπτός και από τον πολίτη.], βλέπουμε ότι υπάρχουν πολίτες που είτε λόγω κακής εγγραμματοσύνης υγείας, είτε λόγω του ότι έχουν υποτιμήσει το πρόβλημα, είτε ότι δεν έχουν αντιληφθεί την σοβαρότητα της κατάστασης που αντιμετωπίζουν, έχουν κακή προσήλωση στη θεραπεία. Στον γενικό πληθυσμό θα δούμε 33% των ασθενών να εγκαταλείπουν μια αγωγή μόλις νιώσουν καλύτερα ή ένα άλλο ποσοστό να σταματούν μόλις νιώσουν χειρότερα. Το πρόβλημα με αυτή την συμπεριφορά είναι ότι δεν το γνωρίζουν ούτε ο φαρμακοποιός ούτε ο γιατρός. Είναι μια συμπεριφορά στην οποία επιδίδεται ο ασθενής χωρίς να υπάρχει follow up μηχανισμός για να μπορεί να παρακολουθήσει το τι κάνει κανείς. Στις μελέτες που κάναμε στη χρόνια νεφρική νόσο, στην υπερλιπιδαιμία, στην υπέρταση, είδαμε και εκεί αστοχίες:
- Ταξιδεύω και ξεχνώ να πάρω μαζί μου τα χάπια μου.
- Έμπλεξα με τη δουλειά μου.
- Είχα μια διατροφική επιλογή ιδιαίτερη που θεωρώ μόνος μου ότι συγκρούεται με την αγωγή μου και είπα να την παραλείψω σήμερα και πάρα πολλές τέτοιες συμπεριφορές.
Το ξεχνώ είναι ανθρώπινο και το περιμένουμε σε ένα ποσοστό του πληθυσμού. Όμως όταν γίνει κανόνας είναι πρόβλημα. Κατά την άποψή μου το πιο σημαντικό και το πιο σοβαρό εδώ είναι ότι αυτή η συμπεριφορά δεν μπορεί να εντοπιστεί από το ίδιο το σύστημα με τα εργαλεία που έχουμε τώρα σε λειτουργία.
Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
Υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι. Ο πιο συχνός είναι ότι όταν ταξιδεύω δεν τα παίρνω μαζί μου. Όταν βρίσκομαι στη δουλειά μου δεν παίρνω τα φάρμακά μου, τα χάπια μου ή άλλες μορφές θεραπείας. Άλλες προτεραιότητες της ζωής μου αποσπούν την προσοχή από αυτό. Έχω υποτιμήσει το πρόβλημα, έτυχε στο παρελθόν να μην τα πάρω. Δεν έπαθα και τίποτα, άρα εντάξει, χαλαρώνει λίγο η προσήλωση στο θεραπευτικό σχήμα. Και βέβαια μην ξεχνάμε ότι το σύστημα σταματά την επαφή με τον πολίτη με το που λάβει το φάρμακο από το φαρμακείο.
Κύριε Λυμπερόπουλε, πόσοι είναι οι ασθενείς που δεν ακολουθούν την αγωγή τους; Πόση είναι η αρίθμηση όταν μιλάμε για υπέρταση και δυσλιπιδαιμία;
Πάλι, όπως ειπώθηκε προηγουμένως, είναι δύσκολο να τους παρακολουθήσουμε και να μάθουμε. Εδώ βέβαια θα μπορούσε η ΗΔΙΚΑ με βάση το ποσοστό των ασθενών που έρχονται και εκτελούν τελικά τη συνταγή, γιατί υποθέτουμε ότι κάποιος που την εκτελεί τακτικά μάλλον τα παίρνει τα φάρμακα, δεν τα παίρνει για να τα αποθηκεύσει. Θα μπορούσε να εκτιμηθεί κάπως και με τέτοια εργαλεία που υπάρχουν. Αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι οι ασθενείς γράφουν ένα φάρμακο για τα λιπίδια και την υπέρταση και μετά από 6 μήνες μπορεί οι μισοί να έχουν σταματήσει την συστηματική λήψη. Όταν λέμε συστηματική λήψη, εννοούμε να παίρνουμε 8-9 στις 10 φορές το φάρμακο. Αρχίζουν το μέρα παρά μέρα, οπότε έχω πονοκέφαλο, οπότε έφαγα πολύ, κάνω λίγο διακοπές, πήγα ένα ταξίδι. Άρα λοιπόν η πραγματικότητα είναι ότι ακόμη και μετά από έμφραγμα ξέρουμε ότι στον χρόνο ένα σημαντικότατο ποσοστό των ασθενών έχει σταματήσει σημαντικά καρδιοπροστατευτικά φάρμακα και άρα μένει εκτεθειμένο. Άρα το πρόβλημα υπάρχει και είναι συχνό.
Και ποιοι είναι οι κίνδυνοι και οι συνέπειες από όλο αυτό που μας περιγράφετε;
Τα φάρμακα δεν δουλεύουν αν δεν τα παίρνεις, τόσο απλό. Υπάρχουν πάρα πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι οι άνθρωποι δεν παίρνουν καλά τα φάρμακά τους έχουν περισσότερο κίνδυνο να πάθουν έμφραγμα, εγκεφαλικό και τελικά να πεθάνουν από αυτούς, οι οποίοι κάνουν το αυτονόητο να παίρνουν τακτικά την αγωγή που τους συνέστησε ο γιατρός. Άρα μένεις τελείως εκτεθειμένος, δεν έχεις κάνει απολύτως τίποτα και είσαι στο μηδέν.
- Κύριε Πατεράκη, για πείτε μας πόσοι ασθενείς λαμβάνουν την αγωγή για υπέρταση και δυσλιπιδαιμία, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει ο ΕΟΠΥΥ;
Τα στοιχεία που έχουμε φαίνεται ότι γύρω στο 1,5 εκατομμύριο είναι στην δυσλιπιδαιμία που φαίνεται να παίρνουν συστηματικά αγωγή και γύρω στους 900.000 στην υπέρταση.
Κυρία Κουτσογιάννη, τι δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας ασθενής στην προσήλωσή του στη θεραπευτική αγωγή;
Οι περισσότερες δυσκολίες νομίζω ότι αναφέρθηκαν ήδη. Ως βασική δυσκολία νομίζω ότι είναι η χρονιότητα. Όταν ένας ασθενής έχει γι’ όλη του τη ζωή να παίρνει κάποια συγκεκριμένη θεραπεία, είναι λογικό και επόμενο κάποια στιγμή να εγκαταλείπει για διάφορους λόγους αυτή τη θεραπεία. Άλλος λόγος επίσης είναι οι συννοσηρότητες, δηλαδή ο χρόνιος ασθενής μπορεί παράλληλα να έχει και άλλα προβλήματα στην υγεία του και να αναγκάζεται να παίρνει πολλά διαφορετικά φάρμακα. Άλλη επίσης αιτία είναι οι παρενέργειες, όσες ενδεχομένως επισημάνει ο γιατρός, αλλά και εκείνες που ο ίδιος διαβάζοντας στα φυλλάδια που συνοδεύουν τα φάρμακα συμπεραίνει ότι πιθανόν να μην είναι κατάλληλο το φάρμακο για εκείνον. Άλλη αιτία επίσης είναι το ότι ενδεχομένως παίρνοντας κάποια θεραπεία βελτιώνεται η κατάστασή του. Επομένως θεωρεί ότι έχει γίνει καλά, άρα σταματά τη θεραπεία.
- Όλα αυτά βέβαια έχουν να κάνουν με την εγγραμματοσύνη υγείας στην οποία αναφέρθηκε ο κ. Σουλιώτης. Δηλαδή όσο πιο ενημερωμένος είναι ο ασθενής για το νόσημά του αλλά και για την αναγκαιότητα της θεραπείας, τόσο πιο πιστά ακολουθεί την θεραπευτική του αγωγή. Επομένως είναι πάρα πολύ σημαντικό. Εμείς ως ΡευΜΑζήν, γιατί τα ρευματικά νοσήματα είναι χρόνια νοσήματα με θεραπείες σε όλη μας τη ζωή, έχουμε κάνει λοιπόν διάφορες έρευνες σε σχέση με το πόσοι ασθενείς μας ακολουθούν τις θεραπείες τους. Σε μία που κάναμε πρόσφατα το 2022 είδαμε ότι ένας στους 6 ασθενείς τουλάχιστον μία φορά στο τρίμηνο σταματάει τα φάρμακά του. Η πιο συνηθισμένη αιτία που προβάλλουν το 46%, ότι το έχει ξεχάσει. Εκείνο όμως που είναι σημαντικό να αναφέρουμε είναι ότι οι περισσότεροι ασθενείς δεν ενημερώνουν τον γιατρό τους. Επομένως η εικόνα που έχει ο θεράπων γιατρός είναι λανθασμένη, όταν ο ασθενής δεν έχει ακολουθήσει αυτό που πρέπει.
Το προτεινόμενο θεραπευτικό σχήμα παίζει ρόλο;
Βεβαίως . Είναι και αυτό μια από τις βασικές αιτίες. Ο τρόπος χορήγησης των φαρμάκων δηλαδή είναι και αυτός σημαντικός. Θα σας πω πάλι κάτι που μας έκανε εντύπωση είναι πως έχει σημασία το πώς θα πάρει το φάρμακό του. Αυτό που έχει επίσης πολύ μεγάλη σημασία είναι το να συμμετέχει ο ίδιος ο ασθενής στη λήψη απόφασης για τη θεραπεία του, ώστε η θεραπεία να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του, στην καθημερινότητά του. Επομένως ο ασθενής, ο οποίος έχει ο ίδιος συμμετάσχει στη λήψη του θεραπευτικού σχήματος, είναι πολύ δύσκολο να μην ακολουθήσει το θεραπευτικό σχήμα.
Και σε αυτό βοηθάνε φαντάζομαι και οι συνδυασμοί των φαρμάκων, αντί των μονοθεραπειών.
Να σας πω κάτι σε σχέση με τη χορήγηση. Όλοι θεωρούμε ότι η χορήγηση με κάποια υποδόρια ένεση ή ενδοφλέβια είναι πιο δύσκολη να την ακολουθήσει ο ασθενής. Η έρευνα όμως που κάναμε δείχνει ότι δεν επηρέασε αυτό. Δηλαδή επειδή συνήθως οι ακριβές θεραπείες χορηγούνται με αυτό τον τρόπο, οι ασθενείς είναι σχεδόν 90% – 99% συμμορφωμένοι σε αυτές τις θεραπείες. Επομένως βλέπουμε ότι ναι μεν μπορεί να προβληματίζει το των ασθενειών. Τρόπος χορήγησης, αλλά τελικά στην πράξη φαίνεται ότι ακολουθεί αυτή τη θεραπεία.
Εσείς κύριε Πατεράκη τι πιστεύετε; Η χρήση των συνδυασμών αντί μονοθεραπειών φαρμάκων για υπέρταση και δυσλιπιδαιμία θα βελτίωνε τη συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπεία;
Σίγουρα συμβάλλει καθοριστικά η χρήση των συνδυασμών. Γιατί οι ασθενείς, αντί να πάρουν 2-3 χάπια, παίρνουν 1. Αυτό φαίνεται και στα στοιχεία, ειδικά στην υπέρταση, όπου κατά κόρον χρησιμοποιούνται έτσι κι αλλιώς θεραπευτικά συνδυασμοί δραστικών ουσιών. Συνήθως οι μονοθεραπείες και η χρήση συνδυασμών είναι 50-50%. Στην υπερλιπιδαιμία τώρα αρχίζει να υπάρχει μια τάση για συνδυασμούς δραστικών. Και μάλιστα υπάρχουν καινούργια φάρμακα που συνδέουν την υπερλιπιδαιμία με την υπέρταση. Οπότε υπάρχει αυτή η τάση ασθενείς να μετακινούνται σε συνδυαστικές θεραπείες προκειμένου να μην έχουν πολλές λήψεις φαρμάκων για τη θεραπεία τους.
Κυρία Τσούμα, υπάρχουν θεραπευτικά πρωτόκολλα στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση με στόχο τη βελτίωση της πρόσβασης των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή;
Θεραπευτικά πρωτόκολλα προφανώς υπάρχουν στο σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Είναι αυτά τα οποία ορίζονται από τους θεράποντες γιατρούς και τις ομάδες εργασίας του Υπουργείου Υγείας, του ΕΟΠΥΥ και του τμήματος πρωτοκόλλων του Υπουργείου Υγείας. Εδώ όμως στο κομμάτι της προσήλωσης νομίζω ότι στην ψηφιακή ατζέντα δεν έχει μπει ακόμη αυτή η κουβέντα. Αυτό που θεωρώ ότι μπορεί να γίνει και μπορεί να γίνει αρκετά σύντομα και με τις καινούργιες τεχνολογίες τις οποίες έχουμε μπροστά μας, είναι να μπορούμε να δώσουμε μέσα από προσωποποιημένη πλατφόρμα στον πολίτη την δυνατότητα της υπενθύμισης καταρχήν. Δηλαδή είναι τεχνικά πάρα πολύ εύκολο πλέον, από τη στιγμή που στον πολίτη έχουμε δώσει την υπηρεσία του myHealth application, που είναι το ηλεκτρονικό του ψηφιακό βιβλιάριο στο κινητό του, είναι πάρα πολύ εύκολο, περνώντας την δοσολογία που γράφει ο γιατρός στην συνταγή του ασθενή, αυτή σε ένα πρώτο, πολύ γρήγορο επίπεδο να μπορεί να είναι υπενθύμιση ανάλογα με την δοσολογία. Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα, το οποίο όμως έρχεται μέχρι την υπενθύμιση. Η προσήλωση τώρα μετά την υπενθύμιση είναι ένα άλλο στάδιο. Συνεπώς, θα μπορούσαμε ίσως να δούμε ένα πρώτο βήμα την υπενθύμιση. Ένα δεύτερο βήμα θα μπορούσε να είναι και ο αυτοέλεγχος. Αλλά εκεί πάλι επειδή τα κριτήρια είναι τα ίδια προσωπικά, δηλαδή μπορεί να γίνει υπενθύμιση, μπορεί να δώσει τη δυνατότητα να καταγράψει αν πήρε ή όχι το φάρμακό του, αλλά από την στιγμή που έγκειται στην προσωπική του δυνατότητα ή ικανότητα μπορεί να μην ακολουθήσει την ψηφιακή προσήλωση.
Κύριε Κακονίκο, ποιος είναι ο ρόλος του φαρμακοποιού στη βελτίωση της προσήλωσης του ασθενούς στην θεραπευτική αγωγή; Πώς βοηθούν οι φαρμακοποιοί;
Οι φαρμακοποιοί είναι πολύ εύκολα προσβάσιμοι από το σύνολο των ανθρώπων στις ελληνικές κοινωνίες και έχουν την ευθύνη και την ευκαιρία να τους βοηθήσουν να έχουν καλύτερη προσήλωση στα φάρμακά τους αλληλεπιδρώντας, απαντώντας ξεκάθαρα σε όποιες ανησυχίες και απορίες έχουν εκπαιδεύοντας τους αν υπάρχουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες που μπορεί να αφορούν την αγωγή τους. Εάν διαπιστώσουν μια αμφισημία να χρησιμοποιήσουν κάθε διαθέσιμο δεδομένο ώστε να τους παρακινήσουν να είναι προσηλωμένοι στην αγωγή τους, βελτιώνοντας έτσι την έκβαση της ασθένειάς τους και βελτιώνοντας τον μελλοντικό τους εαυτό.
Κύριε Σουλιώτη, εσείς στη μελέτη μη παρεμβατική Concord που πραγματοποιήσατε με τη συμμετοχή των φαρμακοποιών, τι συμπεράσματα βγάλατε για το ρόλο του φαρμακοποιού στην προσήλωση του ασθενούς στη θεραπευτική αγωγή;
Αυτή η μελέτη ήταν η απάντηση σε μια προηγούμενη που επεσήμανε το πρόβλημα της προσήλωσης στην αγωγή. Είδαμε ότι υπάρχει πρόβλημα και είπαμε να κάνουμε μια παρέμβαση μέσω των φαρμακείων. Τα αποτελέσματα μας εντυπωσίασαν και εμάς τους ίδιους. Μέσα σε ένα τρίμηνο είχαμε πολύ σημαντική βελτίωση της προσήλωσης. Ενώ είχαμε 42% του πληθυσμού που μερικές φορές ή και πολύ συχνά ξεχνούσε να πάρει την αγωγή μέσα από μία ενημερωτική, υπενθυμιστική προσέγγιση των φαρμακοποιών και υπογράμμιση της κρισιμότητας του να λαμβάνουν τα φάρμακά τους σωστά και σύμφωνα με το θεραπευτικό σχήμα που έχει αποφασιστεί από τον γιατρό τους σε συνεργασία με τους ίδιους, είχαμε βελτίωση της συμμόρφωσης σε μεγάλο ποσοστό. Δηλαδή μετά την παρέμβαση, μόλις 18% εξακολούθησαν να δηλώνουν ότι κάποιες φορές αμέλησαν να λάβουν τα φάρμακά τους, ενώ το αφετηριακό σημείο ήταν 42% και αυτό μέσα σε ένα τρίμηνο. Αντιλαμβάνεστε ότι αν μπορούσαμε να επεκτείνουμε αυτό το πρόγραμμα σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, θα είχαμε ακόμη πιο σημαντικά αποτελέσματα. Πιστεύω πάρα πολύ στην εγγραμματοσύνη.
- Να συμπληρώσω αυτό που είπε η κυρία Κουτσογιάννη, 30% δυσκολεύεται να διαβάσει τα φυλλάδια των φαρμάκων και 15% ακόμη και μετά την επίσκεψη στον γιατρό δυσκολεύεται να ακολουθήσει τις οδηγίες του γιατρού. Άρα θέλουμε άλλο ένα σημείο αναφοράς.
- Το φαρμακείο είναι το ιδανικό σημείο αναφοράς γιατί είναι προσβάσιμο πολλές φορές την ημέρα και από άλλη έρευνα που έχουμε κάνει. Είδαμε ότι το 73% του πληθυσμού έχει σταθερό φαρμακείο, το οποίο επισκέπτεται. Μπορεί να αγκωμαχούμε, να προσπαθούμε να εγκαταστήσουμε το θεσμό του οικογενειακού προσωπικού ιατρού τόσα χρόνια στη χώρα. Υπάρχει όμως ατύπως ο θεσμός του προσωπικού φαρμακοποιού. Σε αυτό που η πολιτεία πρέπει να χτίσει. Οι πολίτες έτσι και να σε εμπιστεύονται τις συμβουλές των φαρμακοποιών για τα θέματα των παρενεργειών της πολλαπλής χρήσης φαρμάκων. Είπαμε πριν το θέμα των συννοσηροτήτων, είπατε για τους συνδυασμούς θεραπειών. Για φανταστείτε ασθενείς που λαμβάνουν πολλές θεραπείες. Είναι πολύ πιο εύκολη η διαχείριση μέσα από τέτοια σχήματα που απαιτούν πιο μικρή συχνότητα λήψης θεραπείας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Άρα λοιπόν, ναι, μπορούμε να παρέμβουμε, να βελτιώσουμε την προσήλωση. Το φαρμακείο νομίζω ότι είναι ιδανικό σημείο γι’ αυτό.
Κύριε Λυμπερόπουλε, ποιος είναι ο ρόλος του γιατρού στη βελτίωση της προσήλωσης των ασθενών στην αγωγή τους;
Ο ρόλος του γιατρού είναι να εξηγήσει. Χρειάζεται χρόνο, χρειάζεται πειθώ και χρειάζεται ακριβώς αυτή η κινητοποίηση του γιατρού στο να εξηγήσει ότι τα φάρμακα είναι [ιδίως αυτά τα οποία είναι δια βίου, δεν είναι παυσίπονο που θα το πάρει ο ασθενής για να νιώσει καλύτερα] δια βίου προληπτική αγωγή. Ξεκινάμε λοιπόν από αυτό και επίσης πρέπει να ασχοληθεί με την απλοποίηση του θεραπευτικού σχήματος. Δεν μπορεί σε έναν άνθρωπο να χτυπάνε ειδοποιήσεις όλη την ημέρα, όλο το 24άωρο να πάρει τα φάρμακα, θα τρελαθεί. Πρέπει ο άνθρωπος αυτός να παίρνει τα φάρμακα όσο γίνεται πιο λίγα. Εδώ σωστά έχει επισημανθεί το θέμα των συνδυασμών. Έχουν δείξει μελέτες ότι όσο πιο λίγα δισκία, τόσο καλύτερη η προσήλωση. Αλλά και θα πρέπει να τα μαζέψεις, παραδείγματος χάρη, αν είναι δυνατόν όλα το πρωί. Να είναι απλό και εύκολο το δοσολογικό σχήμα. Πρέπει να κάτσει να ακούσει όλες τις ερωτήσεις που έχει ο ασθενής να απευθύνει. Πρέπει να δώσει χρόνο και σε μια δεύτερη χρονική στιγμή. Γιατί θα πάει στο σπίτι, φεύγοντας από το ιατρείο, και έχει ακόμα ερωτήματα. «Μήπως αυτό με πειράξει;» Θα το συζητήσει στο καφενείο, πιθανώς στο κομμωτήριο. Θα πάρει λάθος πληροφόρηση. Πρέπει να έχεις την πόρτα ανοιχτή να ακούσεις και μια δεύτερη ερώτηση, μετά από ώριμη σκέψη που έχει να σου κάνει ο ασθενής. Τέλος, πρέπει κάθε φορά που έρχεται επίσκεψη να ρωτάς αν παίρνει τα φάρμακα τακτικά και να ενισχύεις αυτή την αρχική κατεύθυνση, ότι το φάρμακο πρέπει να είναι συνεχόμενο, προκειμένου να σε προστατεύσει.
-Πιστεύετε ότι οι γιατροί αφιερώνουν τον κατάλληλο χρόνο για την ενημέρωση των ασθενών;
Δεν αφιερώνουν όσο θα έπρεπε, δεν ευνοεί και το σύστημα. Θυμίζω τα ραντεβού, τα εικοσάλεπτα και με πόσο χρόνο παίρνει ηλεκτρονική συνταγογράφηση, και πόσο χρόνο να ανοίξει ο φάκελος και να κουβεντιάσεις. Χρειάζεται περισσότερος χρόνος σαφέστατα.
Κ. Σουλιώτης: Έχει επιφορτιστεί ο γιατρός σήμερα και με πολύ διοικητική δουλειά. Παρ’ όλα αυτά 70-75% των γιατρών, σύμφωνα με τη δική μας έρευνα, αφιερώνουν χρόνο για να εφιστήσουν την προσοχή στους ασθενείς στην προσήλωση στη θεραπεία. Παρ’ όλα αυτά χρειάζεται και ένας επόμενος κόμβος που είδαμε ότι μπορεί να είναι το φαρμακείο.
Κύριε Λυμπερόπουλε, τι συστήνουν οι νέες ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για τη συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπεία;
Το αγγίζουν αυτό το θέμα, ενώ παλιότερα δεν ήταν στο ραντάρ μας. Το καταλάβαμε και το αγγίζουν. Εκείνο το οποίο προτείνουν είναι αυτό που είπα και προηγουμένως, απλοποίηση του δοσολογικού σχήματος. Όσο το δυνατό λιγότερα δισκία, συνδυασμοί φαρμάκων προκειμένου να ασθενής να έχει να πάρει 2-3 χάπια την ημέρα το πολύ. Βέβαια δεν συμβαίνει πάντα αυτό. Είναι άνθρωποι που έχουν πολύπλοκα προβλήματα και παίρνουν πάρα πολλά φάρμακα. Σήμερα είδα έναν ασθενή ο οποίος έπαιρνε 26 ταμπλέτες την ημέρα. Αυτός ο ασθενής περνάει όλη την ημέρα παίρνοντας τα φάρμακα. Η γυναίκα του περνάει μεροκάματα ολόκληρα να τα φτιάξει στο ημερολόγιο κουτί. Υπάρχουν περιπτώσεις πραγματικά που δεν ξέρεις, δεν μπορείς να κάνεις κάτι. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις με αυτά τα χρόνια νοσήματά μπορείς να απλοποιήσεις ένα δοσολογικό σχήμα και να έχει 3, 4 δισκία το πρωί και να τελειώνει η ιστορία. Αυτό πρέπει να κάνουμε δηλαδή και το λένε και οδηγίες «Απλοποιήστε και συνδυάζετε θεραπείες.»
Κυρία Κουτσογιάννη, πώς ο ασθενής μπορεί να βοηθήσει σε ό,τι αφορά στην προσήλωσή του στην θεραπευτική αγωγή, δηλαδή τι χρειάζεται;
Πρώτα από όλα χρειάζεται ενημέρωση. Να μάθει ο ασθενής το νόσημα του, την αναγκαιότητα της θεραπείας καθώς και ειλικρινή ενημέρωση από τον γιατρό για τις παρενέργειες. Να υπάρχει ένα κλίμα εμπιστοσύνης με τον γιατρό του. Σίγουρα ο φαρμακοποιός θα βοηθήσει γιατί έρχεται σε πολύ συχνή επαφή . Εδώ θα βάλω και την παράμετρο επίσης των συλλόγων ασθενών, που κάνουν εξαιρετική δουλειά όσον αφορά την ενημέρωση γύρω από τα νοσήματα, τα θεραπευτικά σχήματα ενδεχομένως και την αναγκαιότητα της θεραπείας για τους χρόνιους ασθενείς. Σίγουρα, η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει. Εκείνο όμως που πρέπει να πω από την εμπειρία από την Ευρώπη κυρίως που υπάρχουν πολλά applications και άλλες υπενθυμίσεις είναι ότι οι ασθενείς κουράζονται. Δεν τα ακολουθούν, κλείνουν τα τηλέφωνά τους και επομένως θα πρέπει να βρούμε πιο ευφάνταστους τρόπους να τους υπενθυμίζουμε ή με κάποιο τρόπο να τους κρατάμε προσηλωμένους στη θεραπεία. Σίγουρα το να είναι πιο απλοποιημένα σχήματα είναι εξαιρετικό, αλλά δεν ξέρω αν είναι πάντα εφικτό.
Εσείς κυρία Τσούμα πιστεύετε ότι στο σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης θα μπορούσε να ενταχθεί ένα σύστημα alert, το οποίο να είναι μια ένδειξη που θα βλέπει ο γιατρός για τις ιατρικές συνταγές οι οποίες δεν έχουν εκτελεστεί; Και στη συνέχεια να μπορεί να ενημερώνει τον ασθενή ότι δεν έχει εκτελεστεί η συνταγή, έτσι ώστε να μην επιβαρύνεται ούτε και το ΕΟΠΥΥ με κόστος για το κράτος;
Καταρχήν, οι μη εκτελεσμένες συνταγές πάρα πολύ εύκολα καταγράφονται ως μη εκτελεσμένες, έτσι κι αλλιώς. Άρα θα μπορούσε να υπάρχει μια ειδοποίηση στον γιατρό ότι αυτή η συνταγή που έχει συνταγογραφήσει δεν εκτελέστηκε. Το μεγαλύτερο νομίζω θέμα όμως είναι στις εκτελεσμένες, τις οποίες τις πήρα, πήγα σπίτι μου, αλλά δεν κάνω την θεραπεία. Οι μη εκτελεσμένες μπορεί να έχουν και άλλους λόγους για τους οποίους δεν εκτελούνται. Η υπενθύμιση λοιπόν της μη εκτέλεσης, ναι, προφανώς είναι τεχνικά εύκολη.
Προτίθεστε να το κάνετε;
Βεβαίως. Όμως απλά σκέφτομαι από την άλλη μεριά το γιατρό, ο οποίος θα πρέπει να είναι μπροστά, δηλαδή πρέπει να βρούμε και ένα φιλικό τρόπο να ενημερώνεται ο γιατρός και όχι με απανωτά alerts, είτε αυτός είναι ο γιατρός μας, είτε είναι ο ασθενής που τον ενημερώνουμε με alerts γιατί όπως είπαμε και νωρίτερα, το να υπάρχουν διάφορα alerts στο κινητό μας μάλλον θα το κλείσουμε στο τέλος. Άρα λοιπόν θεωρώ ότι πρέπει να βρούμε έναν φιλικό τρόπο έτσι ώστε να ενημερώνεται ο γιατρός, να έχει την εικόνα του ασθενή, αν και κατά πόσο ο ασθενής πήρε το φάρμακό του ή όχι. Αλλά με έναν τρόπο εύχρηστο, έτσι ώστε να μην πάει όλη η πίεση σε ένα γιατρό οποίος θα βρίσκεται μπροστά από μια οθόνη και θα παίρνει εκείνος τα alerts αντίστοιχα από τους ασθενείς του που. α το βλέπει μόνο όταν μπαίνει να συνταγογραφήσει και τον έχει τον ασθενή.
Κ. Σουλιώτης: Πάντως μια φορά να πάρει γιατρός τηλέφωνο τον ασθενή και να πει «Βλέπω ότι δεν εκτέλεσες τη συνταγή που σου έγραψα στην επίσκεψη που ήρθες.», νομίζω ότι αυτός ασθενής θα είναι πιο προσηλωμένος.
Εσείς κ. Λυμπερόπουλε τι λέτε γι’ αυτό;
Ναι, θα μπορούσε να είναι αν γίνεται συστηματικά. Γιατί όπως σωστά είπε η κα Τσούμα, μπορεί να είναι κάποιος ο οποίος έχει φάρμακα αυτό τον μήνα και δεν πήρε, του είχαν περισσέψει κτλ. Αλλά αν συστηματικά δεν εκτελούνται συνταγές, πρέπει να υπάρχει κάποιου είδους alert. Θα μπορούσε να είναι και στην επόμενη επίσκεψη. Βέβαια κάποιοι άνθρωποι δεν έρχονται καν στην επόμενη επίσκεψη και αυτοί είναι που δεν προσηλώνονται. Αλλά πάντως κάποια στιγμή θα επισκεφθεί έναν επαγγελματία υγείας. Εκεί θα μπορούσε να βγαίνει ένα alert ότι αυτός δεν έχει εκτελέσει τις προηγούμενες συνταγές του και εκεί να γίνεται μια κουβέντα. «Τι συνέβη; Για ποιον λόγο, μήπως κάτι σε πείραξε με το φάρμακο; Τι πρόβλημα υπάρχει;» Γιατί μπορεί να εκτελεί μερικά τις συνταγές. Πρέπει να δούμε και αυτό το μερικό που αποκλείεται από την συνταγογράφηση τι τον ενόχλησε και δεν το παίρνει. Επομένως υπάρχει η τεχνική υποδομή και η θέληση είναι πάρα πολύ σημαντικό και να δούμε τις λεπτομέρειες.
Κυρία Τσούμα, εσείς στην ΗΔΙΚΑ και τι στόχους έχετε, όσον αφορά στην παρακολούθηση της θεραπευτικής αγωγής μέσω της αξιοποίησης των real world data;
Ο στόχος μας είναι έχοντας τις τεχνολογικές δυνατότητες πλέον να μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε προς όφελος και να μπορέσουμε να παρέχουμε υπηρεσίες προς τους γιατρούς, προς τους πολίτες, προς τους ασθενείς. Άρα η τεχνολογία μπορεί να δώσει λύσεις. Όπως τώρα κάναμε τη συζήτηση και η έβγαλε η κουβέντα ότι ένα alert κάθε 3 και λίγο δεν θα ήταν χρήσιμο, πρέπει να δούμε ποιοι είναι οι τρόποι που θα εξυπηρετούσαν τους ασθενείς σε συνεργασία με τους συλλόγους των ασθενών, και τους γιατρούς σε συνεργασία αντίστοιχα με τους γιατρούς. Έτσι θα μπορέσουμε να έχουμε αυτήν την υπηρεσία, να τη δώσουμε, αλλά να είναι χρηστική. Να είναι χρήσιμη, να μπορεί να τη χρησιμοποιεί ο καθένας προς όφελος του. Προφανώς η πληροφορία υπάρχει και μπορεί να καταγράφει. Αλλά το ζητούμενο είναι πώς θα γίνει χρηστική προς τους ανθρώπους που πρέπει να ωφελήσει.
Κύριε Πατεράκη, πώς μπορεί ο ΕΟΠΥΥ να αξιοποιήσει τα δεδομένα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για την παρακολούθηση της θεραπευτικής αγωγής;
Ο ΕΟΠΥΥ έχει για κάθε ασφαλισμένο του στον φάκελο ασφάλισης υγείας, την πλήρη εικόνα τουλάχιστον για τις εκτελέσεις συνταγών, τις εξετάσεις που έχει κάνει, έχει μια πλήρη εικόνα των ενεργειών που έχουν γίνει για τον ασθενή. Υπάρχει ένας πλούτος δεδομένων και βεβαίως μπορεί αξιοποιώντας αυτά τα δεδομένα, αν πάμε σε επίπεδο ασθενών είναι λίγο δύσκολο, αλλά μπορούμε να δούμε τάσεις στη θεραπευτική. Και από εκεί να βγάλουμε αξιόπιστα συμπεράσματα, ώστε να κατευθύνουμε και τους γιατρούς και τους ασθενείς προς την προσήλωση στην θεραπεία τους.
Και οι δικοί σας στόχοι στον ΕΟΠΥΥ ποιοι είναι σε σχέση με την παρακολούθηση της θεραπευτικής αγωγής;
Σίγουρα ένα ασφαλιστικό ταμείο θέλει οι θεραπευτικές αγωγές να έχουν αξία. Οπότε η προσήλωση των ασθενών πρέπει να μετρηθεί. Πρέπει να δούμε πού υπάρχουν προβλήματα. Δεν είναι προς το συμφέρον του ασφαλιστικού φορέα οι ασθενείς να μην έχουν την κατάλληλη αγωγή, γιατί έχουμε υποτροπές. Δεν θέλουμε να έχουμε περίθαλψη στο νοσοκομείο, γιατί αυξάνονται υπέρμετρα τα κόστη από εκεί και πέρα και βεβαίως υποβαθμίζεται αρκετά η ποιότητα ζωής του ασθενούς. Οπότε κανονικά εμείς μπορούμε να κάνουμε δράσεις που να βοηθήσουμε σε αυτό τον τομέα της αξιολόγησης της θεραπευτικής αγωγής.
Κυρία Τσούμα, πιστεύετε ότι η δημιουργία μιας νέας ξεχωριστής εφαρμογής για την προσήλωση των ασθενών στη θεραπεία θα βοηθούσε;
Προφανώς σε επίπεδο τεχνολογικό μπορεί να είναι ξεχωριστή. Πρέπει όμως νομίζω να είναι ένα εργαλείο ίδιο μέσα σε ένα σύνολο υπηρεσιών που παρέχουμε. Γιατί από την άλλη μεριά δεν μπορεί ο πολίτης, ο ασθενής, ο χρήστης να υπάρχουν άπειρες εφαρμογές τις οποίες θα πρέπει κάθε μέρα να φυλλομετρήσει για να δει που βρίσκεται. Ήδη στο πλαίσιο των υπηρεσιών που σχεδιάζουμε για το my Health application σκεφτόμαστε ακριβώς εκεί να δώσουμε μία επιπλέον υπηρεσία που να είναι υπενθύμιση ή να είναι ένα πρωινό ημερολόγιο. Δηλαδή ανοίγοντας το my Health application κάθε μέρα να βλέπει τι φάρμακα έχει να πάρει σήμερα από τις συνταγές που ήδη υπάρχουν και έχουν συνταγογραφηθεί. Οπότε είναι μια βοήθεια στο να κάνεις το πλάνο το ημερήσιο ή το εβδομαδιαίο σε σχέση με το τι έχεις να κάνεις μπροστά σου. Εκτός από το πλάνο που υπάρχει με τα φάρμακα τα ίδια, να υπάρχει ένα ημερολόγιο «τι πρέπει να πάρω σήμερα; Ποια ώρα; Ποια δοσολογία;» Αρκεί αυτό να υπάρχει συνταγογραφημένο.
Κύριε Σουλιώτη, η εγγραμματοσύνη υγείας γιατί είναι σημαντική και σχετίζεται με τη βελτίωση της υγείας των ασθενών;
Σε πολύ μεγάλο βαθμό. Μελέτες έχουν δείξει πόσο σημαντικός παράγων είναι η εγγραμματοσύνη μεταξύ άλλων και στην προσήλωση στη θεραπεία. Παρεμπιπτόντως, να σχολιάσω αυτή τη σκέψη της ΗΔΙΚΑ, είναι εξαιρετική και σίγουρα λιγότερο ενοχλητική από τις διαρκείς υπενθυμίσεις που σου υπενθυμίζουν μέσα στη μέρα ότι είσαι άρρωστος και πρέπει να παίρνεις φάρμακα. Αυτό με το ημερολόγιο νομίζω ότι θα λειτουργούσε πάρα πολύ καλά. Επίσης να μην ξεχνάμε ότι στη χώρα μας οι περισσότεροι έχουμε ένα μικρό φαρμακείο στο σπίτι. Άρα και εδώ θα συμφωνήσω, το μεγάλο μας πρόβλημα δεν είναι οι ανεκτέλεστες συνταγές. Είναι οι συνταγές που εκτελούνται και το φάρμακο αποθηκεύεται για μελλοντική χρήση ή για να υπάρχει. Πάρα πολλές δε φορές, στο παρελθόν ευτυχώς αυτό θεραπεύτηκε, πολλοί έπαιρναν φάρμακο αυτοβούλως με βάση την προηγούμενη εμπειρία ασθένειας, χωρίς καν να συμβουλεύονται το γιατρό.
- Η εγγραματοσύνη είναι πάρα πολύ σημαντική. Μην ξεχνάμε ότι η σχετική γνώση γύρω από τα θέματα της υγείας εξελίσσεται ραγδαία. Άρα στο κενό και στην ασυμμετρία πληροφόρησης που ούτως ή άλλως υπάρχει προστίθεται νέα γνώση συνεχώς. Είναι πάρα πολύ δύσκολο ο πολίτης να συμμορφωθεί και με τον καταιγισμό των πληροφοριών που έχει από το Διαδίκτυο, που πολύ συχνά είναι μη έγκυρες. Προκαλούνται συγχυτικά φαινόμενα στους ασθενείς. Άρα είναι πάρα πολύ σημαντική εγγραμματοσύνη έχουν γίνει πάρα πολλές παρεμβάσεις και από τους ίδιους εκπροσώπους και τους συλλόγους των ασθενών προς την κατεύθυνση ενίσχυσής τους. Νομίζω ότι και οι ιατρικές επιστημονικές εταιρείες έχουν να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό, διότι μπορούν να εγγυηθούν ότι η πληροφορία που φεύγει μέσα από μια έγκυρη διαδικασία θα είναι αξιόπιστη. Και να πω ένα ακόμη ποιοτικό στοιχείο που επίσης το δείχνει βιβλιογραφία. Η καλή σχέση γιατρού ασθενή δημιουργεί και καλή προσήλωση και στην συνέχεια μια σειρά από άλλα ευεργετικά.
Ν. ΝΤΑΜΠΟΥ : Κύριε Σουλιώτη αυτό το συζητάμε χρόνια για τη σχέση του γιατρού με τον ασθενή. Όμως πάμε να βάλουμε και νέα εργαλεία, γιατί είδαμε ότι αυτό μόνο δεν φτάνει. Συζητώντας όλα αυτά σήμερα αποτελούν το κάθε ένα το αποτέλεσμα του προβλήματος.
Έχετε απόλυτο δίκιο, όμως η σημερινή πραγματικότητα τι έχει; Νέα ψηφιακά εργαλεία, ενιαία βάση όλων των πολιτών σε σχέση με την οικονομική τους κατάσταση και την ασφαλιστική τους δυνατότητα, έχουμε έναν μεγάλο ασφαλιστικό φορέα στη χώρα. Φανταστείτε στο παρελθόν με διαφορετικό πλαίσιο παροχών, διαφορετικούς ασφαλιστικούς φορείς, χωρίς μηχανογράφηση – όλα ήταν χειρόγραφα, όλα αυτά που συζητάμε σήμερα θα ήταν ένα όνειρο μακρινό. Όμως μπορούμε να μιλάμε για εφαρμογές, για ημερολόγια, για τον γιατρό, ο οποίος βλέπει ο ασθενής δεν συμμορφώνεται και άρα θα παρεμβαίνει για να προλάβει το να του έρθει στην επόμενη επίσκεψη αρρύθμιστος εντελώς, χάρη στις δυνατότητες που μας δίνει η τεχνολογία. Άρα νομίζω ότι έχουμε κάνει πολλά βήματα. Είδαμε και από τη μελέτη το ρόλο των φαρμακοποιών που πρέπει να ενεργοποιηθούν παραπάνω. Γιατρός με φαρμακοποιό μαζί συγκροτούν ένα πλέγμα επιστημόνων υγείας που μπορεί να λειτουργήσει καθοριστικά στην αύξηση της προσήλωσης και νομίζω ότι η τεχνολογία θα είναι εδώ να μας δίνει τα εργαλεία τα υποστηρικτικά.
Κυρία Κουτσογιάννη, ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης των ασθενών στη βελτίωση της προσήλωσης στην αγωγή;
Νομίζω ότι από όλους τους ομιλητές φάνηκε ότι τελικά το θέμα της εκπαίδευσης των ασθενών είναι πάρα πολύ σημαντικό. Ο ενημερωμένος ασθενής είναι και προσηλωμένος.
- Εσείς πώς το βιώσατε αυτό ως ασθενής;
Εγώ ως ασθενής έχω πολύ μεγάλη απόκλιση από το πώς ξεκίνησα και το πώς είμαι τώρα. Να πω ότι όταν ξεκίνησα, ήμουν και πολύ νέα βέβαια, ήμουν υπόδειγμα μη συμμορφώμενου ασθενή. Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να διαβάσω τις οδηγίες σε κάποιο φάρμακο που μου δόθηκε, να θεωρήσω ότι έχει πάρα πολλές παρενέργειες. Εγώ αντιμετωπίζω τον πόνο μια χαρά, επομένως δεν θα το πάρω. Δεν το πήρα και παραμορφώθηκαν τα χέρια μου μέσα σε ένα χρόνο. Αυτό έχει να κάνει και με το ότι ο γιατρός δεν με είχε ενημερώσει ότι ξέρεις ναι μεν πονάς, αλλά ο πόνος δεν είναι πόνος, είναι φλεγμονή. Η φλεγμονή καταστρέφει. Πολύ απλά πράγματα. Τότε δεν υπήρχε. Το θεωρώ πολύ βασικό να υπάρχει μια ειλικρινής σχέση και για τις παρενέργειες και για το νόσημα. Να μη φοβάται ο ασθενής να εκφράσει την ανησυχία του στο γιατρό. Επομένως είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό. Μιας και γίνονται διάφορες προτάσεις και συμφωνώ με την πρόταση της ΗΔΙΚΑ και είναι εξαιρετική. Αυτό που είχε προταθεί και σε έχουν γίνει προσπάθειες και σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα φυλλάδια των φαρμάκων να είναι χωριστά για τους ασθενείς και άλλα για τους γιατρούς. Δηλαδή το φάρμακο να έχει μέσα 2 φυλλάδια. Το ένα να περιέχει οδηγίες για τον ασθενή που θα είναι πιο απλουστευμένες και ενδεχομένως όχι και τόσο τρομακτικές οι οδηγίες και άλλες που θα απευθύνονται στο γιατρό. Ο γιατρός καταλαβαίνει καλύτερα.
Κύριε Λυμπερόπουλε και κύριε Σουλιώτη, η επιστημονική κοινότητα έχει την απαίτηση από τους ασθενείς να μπορούν να διαβάζουν και να καταλαβαίνουν τις οδηγίες;
Ε.Λ. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν διαβάζουν καθόλου. Λένε: «Αυτό μου έδωσε, το παίρνω και τα λοιπά.» Υπάρχει πολύς κόσμος που διαβάζει που ανατρέχει στο Διαδίκτυο, όπου κατά κόρον θα μείνει στην κακή πληροφόρηση. Και εμείς παλιά νομίζαμε ότι έχουμε την αυθεντία και ό,τι πούμε ο ασθενής θα το κάνει. Αλλά στην πραγματικότητα ο ασθενής δεν θα μείνει σε μας. Θα πάει και παραέξω να το κουβεντιάσει και με τον συνασθενή του, θα το δει στο διαδίκτυο, θα διαβάσει το φύλλο οδηγιών και πολλές φορές αυτό επηρεάζει πραγματικά με φαινόμενο nocebo την κρίση του και τα συμπτώματα που νιώθει. Διαβάζει πολλές φορές ότι με την στατίνη θα έχει μυαλγίες και νιώθει ότι εκείνη την ώρα πονά, αυτό είναι βιολογικό φαινόμενο. Επομένως υπάρχουν μια αλυσίδα παραγόντων που επηρεάζει τελικά αν θα πάρει το φάρμακο ή όχι.
Κύριε Λυμπερόπουλε, πιστεύετε ότι οι γιατροί είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι για τη διαχείριση της βελτίωσης στην προσήλωση των ασθενών στη θεραπεία;
Δεν το είχαμε ως μάθημα στο Πανεπιστήμιο, αν με ρωτάτε, όπως και πολλά άλλα πράγματα για την επικοινωνία με τους ασθενείς και με την ανακοίνωση νέων και του χειρισμού οικογένειας. Δεν υπήρχαν αυτά, δεν υπάρχουν ακόμα και τώρα. Τα ανακαλύπτουμε και προσπαθούμε ο καθένας βέβαια αυτοδίδακτος. Θα πρέπει να πάμε σε μια πιο συστηματική μορφή αυτού του είδους εκπαίδευσης και από ανθρώπους που ξέρουν.
Έχετε σκεφτεί ως γιατροί τι θα σας βοηθούσε πάνω σε αυτό;
Από ανθρώπους που μπορεί επαγγελματικά να προσεγγίσουν αυτό το ζήτημα. Μπορεί να είναι ψυχολόγοι, να έχουν κάποιες άλλες ειδικότητες που αφορούν την επικοινωνία. Αυτό θα μας έκανε πολύ πιο εύκολη τη ζωή. Γιατί τώρα στηριζόμαστε στην εμπειρία του ο καθένας από τους ασθενείς που έχει δει το πώς θα περάσει το μήνυμα. Υπάρχουν ασθενείς οι οποίοι θέλουν πάρα πολλή κουβέντα, πάρα πολλή εξήγηση. Θα φύγουν με τη δική τους γνώμη που είχαν πιο πριν, έχοντας ορθώσει ένα τείχος. Υπάρχουν άνθρωποι που λένε: «Αυτό μου είπε ο γιατρός, αυτό θα κάνω». Υπάρχουν άνθρωποι που επηρεάζονται εύκολα, που δεν επηρεάζονται και εκεί μια επαγγελματική προσέγγιση και διδασκαλία απέναντι σε όλους μας θα μας έκανε πραγματικά να γίνουμε καλύτεροι.
Και τι παραπάνω εργαλεία χρειάζονται οι γιατροί για τη βελτίωση της προσέγγισης των ασθενών στη θεραπεία;
Εργαλεία όπως αυτά που είπαμε προηγουμένως σίγουρα βοηθούν πάρα πολύ. Το να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχει πρόβλημα επίσης βοηθάει πάρα πολύ. Άρα και εμείς στα ιατρικά συνέδρια ανεξάρτητα από την ειδικότητα και το τι πραγματεύονται, το να ακούμε ομιλίες και θέματα τα οποία αφορούν τη συμμόρφωση, την συνεργασιμότητα γιατρού-ασθενούς θα βοηθούσε πάρα πολύ. Άρα το συνειδητοποιώ και μετά παίρνω μέτρα για να αντιμετωπίσω το πρόβλημα.
Κύριε Κακονίκε, ποιες πιστεύετε ότι είναι οι υπηρεσίες του φαρμακείου του μέλλοντος, συμπεριλαμβανομένης και της συμμόρφωσης των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή;
Εκτιμώ ότι η κορυφαία υπηρεσία, η οποία έχει ξεκινήσει ήδη και προσφέρεται συστηματικά σε άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αγγλία που είναι η φαρμακευτική ανασκόπηση για τον κάθε ασθενή, που εκεί πέρα ένας φαρμακοποιός κάθεται και σε συνεργασία με τον ασθενή ή και με τον γιατρό, κάνει μια ανασκόπηση όλων των φαρμάκων που παίρνει, τα οποία μπορεί να μην είναι από ένα γιατρό. Μπορεί ένας ασθενής να έχει ένα μια φαρμακευτική αγωγή οποία είναι σύνθετη. Και μερικές φορές έχουμε διαπιστώσει ότι μπορεί οι γιατροί οι οποίοι φροντίζουν αυτόν τον ασθενή να μην είναι πλήρως ενήμεροι ο ένας για τον άλλον να βοηθήσει στο να μειώσει για παράδειγμα την συχνότητα χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής, μαζεύοντας μέρη αυτής αγωγής σε συγκεκριμένα σημεία της ημέρας.
- Μπορεί ο φαρμακοποιός στα πλαίσια αυτής της ανασκόπησης να χρησιμοποιήσει απλή γλώσσα, την οποία μιλάει για τις τοπικές κοινότητες που φροντίζει, η οποία θα βοηθήσει τον ασθενή να είναι καλύτερα εκπαιδευμένος και ενήμερος για το πώς πρέπει να συνεχίσει να είναι προσηλωμένος στην αγωγή του. Είναι πάρα πολύ συχνό να χρειάζεται όταν είναι αμφίσημος να παρακινηθεί, να είναι ειλικρινής, να μοιραστεί τις ανησυχίες του με τον φαρμακοποιό και χρησιμοποιώντας τις τελευταίες δεξιότητες επικοινωνίας, τις οποίες ούτε οι φαρμακοποιοί, ούτε οι γιατροί έχουν διδαχθεί στα ακαδημαϊκά τους προγράμματα, όπως είναι η συνέντευξη παρακίνησης, η αποδοχή ότι στο τέλος της ημέρας ο κάθε ασθενής είναι αυτοδύναμος και ανεξάρτητος και μπορεί να επηρεάζεται από πάρα πολλά σημεία του ορίζοντα, μέσα σε αυτά και το Διαδίκτυο, το οποίο μερικές φορές ενισχύει αρνητικές προεγκατεστημένες αντιλήψεις του ασθενή για την αγωγή του. Να διαχειριστεί, αποδεχόμενος όλα αυτά και να μειώσει τις πιθανότητες όταν κάποιος είναι καλά εκπαιδευμένος να σταματήσει να παίρνει τα φάρμακά του και να έχει λιγότερο κίνδυνο να υποστεί τις συνέπειες της νόσου του. Και δεν είναι πάντα εύκολο αυτό για στις ασθένειες όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, για παράδειγμα, τις οποίες στην εποχή μας μπορεί κάποιος να τις διαγνώσει πολύ νωρίς, κάποιος αισθάνεται απολύτως καλά. Είναι υπέροχα και δεν έχει τίποτα παραπάνω από εργαστηριακές μετρήσεις και ενδεχομένως τις παραινέσεις των επαγγελματιών υγείας για το να παίρνει την αγωγή του. Το να χρησιμοποιηθούν όλα αυτά τα μέσα σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές παρεμβάσεις που συζητήθηκαν, μειώνουν την πιθανότητα κάποιος να σταματήσει αυθαίρετα να παίρνει τα φάρμακά του.
Βεβαίως υπάρχουν και ιδιωτικές πρωτοβουλίες για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών στην ορθή χρήση των φαρμάκων. Η φαρμακευτική εταιρεία Servier σχεδίασε και υλοποίησε την καμπάνια: «Μη γίνεσαι γιατρός του εαυτού σου». Κυρία Καπαρού, θα θέλαμε να μάθουμε πώς έγινε η σύλληψη της ιδέας για τη δημιουργία της καμπάνιας αυτής;
Στη σύλληψη της ιδέας για τον σχεδιασμό της εκστρατείας που αναφέρατε με τίτλο: «Μη γίνεσαι γιατρός του εαυτού σου», η οποία αποτελεί μια πρωτοβουλία για την ορθή χρήση των φαρμάκων, όπως συζητάμε και τώρα, ουσιαστικά μας οδήγησαν τα επιστημονικά δεδομένα. Δεδομένα τα οποία αναδεικνύουν ότι, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ολοκληρωμένες θεραπευτικές λύσεις τόσο σε επίπεδο φαρμάκου όσο και λύσεις, πέρα από το φάρμακο, οι οποίες είναι διαθέσιμες στον Έλληνα ασθενή, οι μελέτες μας δείχνουν ότι οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν ακόμα και σήμερα τη #1 αιτία θανάτων, για παράδειγμα στην Ελλάδα. Άλλα δεδομένα μας έδειξαν ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της αύξησης των θανάτων που προέρχονται από καρδιαγγειακά νοσήματα με την χαμηλή προσήλωση. Χαρακτηριστικά μελέτες μας λένε ότι, για παράδειγμα, 1 στα 10 καρδιαγγειακά συμβάματα θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, εάν ο ασθενής λάμβανε σωστά την αγωγή του. Επομένως, έχοντας αυτά τα δεδομένα στα χέρια μας και αναγνωρίζοντας ότι η προσήλωση είναι ένας βασικός παράγοντας στην έκβαση της υγείας του ασθενούς και ως μια εταιρεία η οποία βάζει πάντα στο επίκεντρο των δράσεών της τον ασθενή, σχεδιάσαμε την εκστρατεία αυτή. Η πρωτοβουλία αποτελεί μία έμπρακτη δέσμευση της εταιρείας σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε παγκόσμιο για την καταπολέμηση του φαινομένου της χαμηλής προσήλωσης. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, σκοπός μας είναι να ευαισθητοποιήσουμε και να αναδείξουμε το πρόβλημα αυτό της χαμηλής προσήλωσης τόσο στον ασθενή όσο και σε εμπλεκόμενα μέρη: στο γιατρό, το φαρμακοποιό και τους φορείς της υγείας. Όλοι μαζί με στόχο τη βελτίωση της προσήλωσης του ασθενούς στη θεραπευτική αγωγή.
Και ποιο είναι το αποτύπωμά σας από την καμπάνια που δημιουργήσατε;
Το αποτύπωμα μπορούμε να πούμε περίπου 4 χρόνια μετά τον σχεδιασμό της εκστρατείας, ο οποίος ξεκίνησε το 2019, λίγο πριν την πανδημία του κορωνοϊού, όπου να σας πω αποτέλεσε μια πρόκληση για εμάς. Είχαμε ένα προβληματισμό για το κατά πόσο είναι η κατάλληλη στιγμή να βγούμε επικοινωνιακά και να λανσάρουμε την εκστρατεία αυτή. Όμως το αποτέλεσμα μας δικαίωσε, με την έννοια ότι ειδικά εν μέσω πανδημίας οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα έπρεπε να είναι ακόμα περισσότερο προσηλωμένοι στην αγωγή τους. Έχουμε κάνει αρκετές ενέργειες, όπως για παράδειγμα η μελέτη Concord μέσα από την οποία αναδεικνύεται ο ρόλος του φαρμακοποιού. Έχουμε καταφέρει μέσα από το ειδικά διαμορφωμένο site για την προσήλωση, το «ακολουθώ την αγωγή», να ενημερώσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε εκατομμύρια ασθενείς. Οπότε το αποτύπωμα μπορώ να πω ότι είναι μεγάλο και σίγουρα έχει θετικό πρόσημο.
Και ποια είναι τα επόμενα βήματα σας όσον αφορά στην καμπάνια και τον στόχο σας για τη βελτίωση της προσήλωσης των ασθενών στην θεραπεία;
Τα βήματα τα οποία έχουν γίνει μέχρι σήμερα σίγουρα μπορούμε να πούμε ότι είναι σημαντικά. Ωστόσο, το πρόβλημα της χαμηλής προσήλωσης παραμένει, η σημαντικότητα του οποίου βέβαια αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ακόμη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως αναφέρθηκε, καθώς αποτελεί πρόκληση όχι μόνο για την υγεία των ασθενών, αλλά και για την οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας. Οι ασθενείς, όπως αναφέρθηκε ξανά, αναζητούν λύσεις, αναζητούν ψηφιακά εργαλεία και επόμενό μας βήμα είναι η εμπλοκή των θεσμικών φορέων και όλων των stakeholders, οι οποίοι ο καθένας από τη δική του πλευρά, αλλά και όλοι μαζί θα δράσουμε στην κατεύθυνση αυτή για τη βελτίωση της συμμόρφωσης. Και να κλείσω λέγοντας ότι γι’ αυτό το λόγο χαιρετίζουμε και την πρωτοβουλία αυτή τη σημερινή του healthweb.gr, γιατί μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους και θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε πρωτοβουλίες οι οποίες ταυτίζονται με το όραμα της εταιρείας μας.
Κυρία Τσούμα, η ΗΔΙΚΑ σε σχέση με τη βελτίωση της πρόσβασης των ασθενών που συζητάμε στην αγωγή θα μπορούσε να αποτελέσει συνδετικό κρίκο μεταξύ των stakeholders;
Προφανώς και βεβαίως και ευχαρίστως. Θα θέλαμε και θα μπορούσαμε να είμαστε ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των stakeholders, ακριβώς γιατί η Πληροφορική με τα εργαλεία της δίνει αυτή την σύνδεση μεταξύ των stakeholders όλης αυτής της προσπάθειας. Τώρα σκεφτόμουν ότι η ολοκλήρωση του ατομικού ηλεκτρονικού φακέλου θα έδινε τη δυνατότητα στους γιατρούς να έχουν αυτό που είπαμε νωρίτερα, όλη την εικόνα των ασθενών μπροστά τους, και άρα θα μπορούσαν να κάνουν καλύτερη την αγωγή σε σχέση με τις άλλες ασθένειες και πιθανόν και τα άλλα φάρμακα που ένας ασθενής παίρνει από έναν άλλο γιατρό. Άρα γι’ αυτό το θέμα, η ολοκλήρωση του ηλεκτρονικού φακέλου του ασθενούς είναι πραγματικά νομίζω εργαλείο στα χέρια των γιατρών. Προφανώς ό,τι λέμε σε σχέση με τα ημερολόγια και τα υπενθυμιστικά θα μπορούσαν να βοηθήσουν όλους όσους θέλουμε και είμαστε εκεί για να πάμε προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό που επίσης έχουμε σχεδιάσει σαν σύστημα με το Υπουργείο Υγείας, στο Ταμείο Ανάκαμψης είναι ακριβώς ένα έργο το οποίο λέγεται «Σύμβουλος Υγείας» από την μεριά και την οπτική του πολίτη. Δηλαδή να δίνουμε όλη αυτή την πληροφορία στην οπτική γωνία του ασθενή ή του πολίτη.
- Συνεπώς μπορούμε να φτιάξουμε εργαλεία, τα οποία να βοηθήσουν την οπτική του γιατρού. Ο γιατρός χρειάζεται για να εξυπηρετήσει, να θεραπεύσει τον ασθενή του αλλά και να είναι και φιλικά από την οπτική των ασθενών που είναι τελείως άλλη. Προφανώς γιατί όπως είπαμε, μάλλον θα κάνουμε όσοι δεν είμαστε γιατροί, αν κάτσουμε να διαβάσουμε ένα ιατρικό φυλλάδιο στο τι αποτέλεσμα θα έχουμε στο μυαλό μας σαν ασθενείς.